"KUJTIME PËR ÇAJUPIN " Sofokli Çapi ( 06.01.1883 – 15.01.1971 )

Qe një herë në një kohë,
Një gomar u bë jatro.
Vjerr’ i tij s’punoi mbarë,
kur bëri dhëndër gomarë.

Arsye tjetër për prishje fejese, se e vjerra i tha të mos mbante shërbëtoren.

Kur “Lulo malësori”, pseudonimi i Milo Duçit, i cili e çmonte shumë Andonin si poet, e kritikoi, sepse duke sharë Adhamudhin, binte në vogëlsira. Ai ju përgjigj:

Mua Rina më gënjeu,
Prishi benë që kish bërë,
Çuditem si s’hapet dheu,
të na mbulojë të tërë.
Më bëri zemrën plagë,
s’më desh se jam nga balta,
dhe do një që është nga bajga.
Zoti për jetë ja faltë.

Në vitin 1911 i vdiq në Kavallë, i ati, Haritua. Në këtë kohë pranë tij ndodhej dhe e ëma, Zoica, e cila i kish vajtur të shoqit pranë, kur ky u sëmur rëndë. Edhe Andoni që shkoi atje për të varrosur babanë, kur u kthye në Egjipt, mori me vete dhe nënën. Ai tani jetonte në Kajro me nënën dhe djalin e tij, Etjenin.
Me vdekjen e të atit, ortaku i tyre Çanaklliu propozoi që Andoni të bëhej administratori i pasurisë së babait të tij. Por një gjë të tillë Andoni s’e pranoi sepse Çanaklliu nuk qe vetëm një injorant, por edhe një grekoman, të cilin Andoni s’mund ta duronte. Po kështu, në këtë kohë pati një propozim nga një shoqëri greke në Egjipt.

Duke marrë parasysh aftësitë e Andonit si avokat, të bëhej përfaqësues i saj. Por ai ju përgjegj shkurt: “Me grekët as merrem as do të merrem ndonjëherë, përderisa ata janë armiqtë e vendit tim, të shoqërisë sime!”

Jeta në familjen e Andonit në Misir, rridhte e qetë. Megjithatë Andoni vetë nuk ishte i qetë. Në çdo çast të jetës së tij ai mendonte, punonte dhe luftonte për mëmëdheun, për fatet e popullit shqiptar.

Kur u formua klubi shqiptar në Aleksandri më 1916, një gazetar grek shkroi për flamurin tonë: “ Pamë një flamur të çuditshëm “. Çajupi u nevrikos dhe i dërgoi një letër, ku e bëri për pesë para. Gazetari u detyrua ta tërhiqte artikullin.
Kryetar i klubit në Aleksandri qe Loni Kota. E shoqja e tij dha ndihmë për ushtarët grekë. Kur e mori vesh Çajupi tha të japë dorëheqjen Kota, dhe kështu u bë. Ne zgjodhëm Andonin Kryetar dhe ai i kërkoi Kotës radhuan e procesverbaleve. Kota ja dorëzoi, por kishte jerrë ca fletë. Çdo lëvizje patriotike, që bëhej nga shqiptarët e Misirit, ai e përkrahte me fjalë, me këshilla dhe me para.

Bashkë me Çajupin njoha dhe Filip Shirokën. Qe vërtet njeriu i shenjtë, i respektuar nga të gjithë shqiptarët, i palodhur, inxhinier në udhë të hekurta. Martuar me një siriane. Kishte një djalë dhe një vajzë, po thuhej se nuk i kishte të tijat. I kishte adoptuar, i kishte sjellë dhe në Shkodër me gjithë gruan dhe dinin shqip. Djali u bë inxhinier. Filipi vdiq në Dham Sëri. Kishte një kaligrafi të bukur. Kur i vdiq e shoqja la dhe mjekër.

Miqësi të ngushtë Çajupi kishte me Tashkon, Vruhon dhe punëtorët. Kur shkonte te punëtorët e shtypshkronjës, punëtorët i thoshin se, po të mos jesh ti dhe Shiroka puna s’bëhet.

“Jo, - u thosh ai, - punën e bëni juve. Lexonte gazetën “ Liria Kombëtare “.
Një herë vajtëm në Konsullatën Shqiptare, ku ishte Pandeli Nasja. Andoni më tha: “Mos i mbaj ato gazetat, ki kujdes”.

Kur na erdhi konsulli, Avdul Sula, na tha: “Këtu çdo gjë që bëhet i dimë. Shikoni, hapni sytë”.
Andoni u nevrikos dhe u largua pa u përshëndetur.

*
Kur ishte Naimi gjallë në Stamboll, Andoni i vajti atje.
“Kur vajta në shtëpi të tij, - thoshte, - m’u duk e shenjtë ajo shtëpi. Pashë dhe një njeri të shenjtë. Thoshte, i fryta popullit me gjuhën e shenjtëruar…. Më pëlqeu shumë pritja e tij”.

Kur Ismail Qemali ngriti flamurin në Vlorë më 1912 dhe, kur u përhap lajmi i shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë, Andoni mblodhi në Kajro shokët në shtëpinë e tij dhe e festoi bashkë me ta këtë ngjarje të shënuar. Ai ishte i pari që ngriti dollinë për Shqipërinë e lirë dhe të pavarur.

Që atë moment Andoni ishte gati të kthehej në Shqipëri. Në letrën. që i dërgoi patriotit Jani Vruho, më 1913. thoshte: “ Për në Shqipëri çdo punë që të jetë, do ta pres me gaz, vetëm e vetëm që të mund dhe unë t’i shërbej atdheut, mesa të më jepet “.

Por ngjarjet zunë njëra tjetrën dhe asnjëherë s’ju dha rasti që Poeti të kthehej në Shqipëri, që thoshte:

Ku mund të gëzoj,
Dhe me nder të rroj ?
Në Shqipëri !

*
Çajupi e priti me gëzim revolucionin e 1924 dhe e përshëndeti ardhjen e Fan Nolit. Ai kishte simpati të veçantë për Nolin.
“Por brumi që ka Noli për të qeverisur vendin është i molepsur dhe i thartuar dhe e rrethojnë akoma disa pseudo shqiptarë, që kanë vënë interesat e tyre mbi ato të Atdheut. Është frika se këta do ta marrin në qafë Nolin dhe do t’ia prishin planet e tij”- shprehej .

Çajupi i ndiqte me vëmendje ngjarjet e 1924 dhe thoshte që Noli nuk po merr masa të rrepta kundër agallarëve dhe agjentëve të vendeve të huaja. Ai e ndjeu thellë dështimin e Revolucionit të Qershorit.

Çajupi ka përkrahur kurdoherë elementët përparimtarë dhe demokratë. Kur Avni Rustemi ia numëroi të shtata feudalit Toptani në Paris, Andoni. në mbrëmje, bëri darkë me shokët e tij; kur mori lajmin dhe ia mori këngës për trimërinë e këtij revolucionari shqiptar. Nuk e keshëm parë Andonin kaq të gëzuar e të entuziasmuar. Andoni përqafonte Shirokën e të tjerë dhe u thoshte:

Merrni pushkët në duar
Edhe bëni besa besë,
Shqipëria do shpëtuar,
Këmbë turku të mos mbesë!

*
Shtëpia e Andonit në Kajro ishte bërë si klub i vërtetë, ku mblidheshin patriotët e vërtetë shqiptarë si: Filip Shiroka, Jani Vruhua, Tashkua, Kasneci, doktor Grillua, Thanas Kreli, Azis Izeti, Abedin Feriti e të tjerë. Vërtet kishte shumë miq, por kishte dhe armiq që kërkonin ta poshtëronin. Përveç turkomanëve dhe grekomanëve Andoni nuk ka shkuar mirë edhe me disa dallkaukë e dallaverexhi si Leondha Naçi etj, kurse disa pseudoshqiptarë interesoheshin që Zogu të dërgonte 15 djem për të marrë arsim në shkollat e fesë myslimane në Kajro. Ai ju tha: “ Akoma dërgoni djem që të mësojnë fenë për të bërë turçellinj të rinj? Dërgoni këta, mor të uruar, në Evropë që të mësojnë shkencën, se për këtë ka nevojë Shqipëria dhe populli”.

Ahmet Zogun, Çajupi kishte patur rastin që ta njihte personalisht, kur i vdiq djali në Napoli të Italisë. Zogu nga larg është munduar ta bënte për vete. Çajupin e ngushëlloi Zogu bashkë me Faik Konicën dhe xhaxhanë e tij, Jorgji Çakon, që bashkëpunonte me Zogun. Kur u largua Zogu, Çajupi i thotë një shoku të tij: “ Ky Ahmet beu i ri, qenka një koqe turkoshaku që s’ia gjen shokun “.