Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Gjakmarrja dhe hakmarrja

Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Pa pretenduar të marrë rolin e historianit, por në konsulencë të mjaftueshme me literaturën shqiptare dhe të huaj, e shoh si një detyrim qytetar të shfaq publikisht mendësinë time rreth kësaj teme, sidomos për të theksuar dallimin mes gjakmarrjes dhe hakmarrjes.

- Në shkrime të ndryshme, të cilat janë vetëvlerësuar si shkencore (kryesisht nga jo shqiptarët), gjakmarrja dhe hakmarrja konsiderohen dukuri tipike të shqiptarëve, që “provojnë” prapambetjen historike të tyre.

- Që gjakmarrja dhe hakmarrja, sidomos nga “studiues” të ndryshëm identifikohen me njëra-tjetrën në rrafshin kuptimor.

Gjakmarrja është shumë më e lashtë se hakmarrja. Gjakmarrja është një zakon i egër primitiv, i pranishëm në gjenezë në gjithë “botën e njohur” të antikitetit, që vazhdon si rudiment edhe në bashkësinë etnike shqiptare. Ajo është vetëgjyqësi në mungesë të ekzistencës dhe të veprimit të strukturave efikase shtetërore për të identifikuar e dënuar një krim. Realizimi i saj nuk kufizohet te krimineli si person konkret, por te ”marrja e gjakut” brenda familjes, të afërmve apo të fisit të tij. Lidhjet gjinore, farefisnore e krahinore nuk e pranonin, madje ndiheshin të ofenduara nga ndërhyrja “rregulluese” e një autoriteti të tretë pa pëlqimin e tyre për zgjidhjen e “konfliktit”.

Të ndodhur historikisht pa shtet të tyrin, armiqësorë me shtetin osman, mosbesues dhe mosrespektues të ligjeve të këtij shteti, shqiptarët, të fundmit ballkanas që ranë nën sundimin e osmanëve dhe të fundit që u shkëputën prej Stambollit, mbajtën gjallë, respektuan dhe zbatuan Kanunin e tyre. Nuk ishte primitivizëm, ishte vetëruajtje. Shteti (autoriteti e sundimi shtetëror) ekziston, shfaqet e vepron përmes zbatimit të ligjit. Shqiptarët iu kundërvunë Portës së Lartë jo vetëm me kryengritje të njëpasnjëshme për gati 4-shekuj, që u shtypën barbarisht, por edhe përmes moszbatimit të Sheriatit. Shqiptarët, sidomos në trevat veriore të tyre, kryesisht u qeverisën, u administruan dhe i rregulluan raportet mes tyre duke futur këtu edhe drejtësinë, përmes kanuneve të tyre.

Kanunet, që mund të konsiderohen “kushtetuta” ose, më saktë “kode të njësuara penale e civile” për treva të ndryshme të shqiptarëve, që, ndërkohë, përfshinin jo më pak se 100 mijë km katrorë në Balkan, disiplinonin e rregullonin, në mungesë të efiçencës të ligjit e të autoritetit të njohur shtetërorë, raportet familjare, pasurore, pronësore e krimet e kryera. Brenda ose mes bashkësive, Kanuni gjithënjohur i Lek Dukagjinit, Kanuni i Maleve, veprues në pjesën e mesme të Shqipërisë dhe Kanuni i Idriz Sulit i njohur në jugun e trevave shqiptare, u shfaqen e dominuan në kapërcyellin e kalimit tonë nga rendi fisnor në atë feudal.

Ky kalim, duket pak i panatyrshëm për një popullsi të lashtë, që kishte njohur, e kishte bashkëjetuar me dy kulturat dhe dy fuqitë ekonomike, politike e ushtarake më të mëdha të Botës Antike, të Greqisë e Romës, dhe që qysh në shekullin e 2-të m.Kr. u shndërrua në një provincë romake, u kushtëzua nga mungesa e organizimit të shtetit skllavopronar dhe i raporteve të pabarazisë ekstreme mes “qytetarit të lirë” dhe skllavit. Aristokrati ilir apo shqiptar, deri në fund të shek 13-të ishte medoemos një i “njohur”, “i vlerësuar” dhe i emëruar nga Roma ose nga Kostandinopoli. Për këtë arsye mendoj se popullësia e lirë shqiptare nuk mund të arrinte të sundohej as shpirtërisht e as ligjërisht prej tyre.

Shthurrja e Perandorisë Bizantine mundësoi krijimin e Principatave shqiptare në trevat e Shqipërisë. Por, aristokracia feudale shqiptare e kësaj kohe, pa një traditë aristokratike, e kishte të vështirë të vendoste barriera mes fiseve të barasvlefshme ose të afërvlefshme. Pushteti i tyre ngrihej dhe mbiekzistonte me mbështetjen e këtyre fiseve. Ndryshonte mënyra e jetesës, trajtimi procedurial perandorak nga Kostandinopoli, po jo afëria fisnore dhe gjaku. Pas pushtimit osman, principatat ranë. Pas kësaj tragjedie, lindën dhe u bënë veprues Kanunet.

Pushtimi osman i popujve të Ballkanit, konvertimi historikisht i ortodoksëve dhe katolikëve në treva të ndryshme të gadishullit, e sidomos, në trevat e popullsisë shqiptare në myslimanë, krijuan kuptime dhe raporte të ndryshme me shtetin osman dhe me ligjin e këtij shteti. Pamundësia e ushtrimit të pushtetit shtetëror përmes veprimit efektiv të ligjit otoman, jo vetëm për hir të distancave hapësinore, por edhe të traditave e psikologjisë së popujve të ndryshëm nxitën Portën e Lartë për formulimin e zbatimin e Sistemit të Mileteve, sistem që identifikonte fenë me kombësinë. Shqiptarët, që për shumë arsye qenë konvertuar në besime të ndryshme fetare nuk përfituan asgjë nga ky sistem (miletet). Mendoj se prandaj u shpërbë njëjësia e tyre territoriale, duke e ndarë truallin e shqiptarëve në katër vilajete. Ky organizim, që në fakt s’ishte tjetër veç një ndarje administrative e trevave të Perandorisë, nën vëzhgimin, kontrollin e gjykimin e sulltanit, u njihte të drejtën vilajeteve, por edhe i nxiste ato për të luftuar e zgjeruar territoret në kurriz njëri-tjetrit.

Veprimi i kanuneve për rregullimin ligjor të raporteve mes popullsisë shqiptare kryesisht në trevat veriore të Shqipërisë, mbajti gjallë e stimuloi karrikaturën e duelit aristokratik feudal - gjakmarrjen. Kjo ruan në themel origjinën dhe vazhdimësinë fisnore, që në perëndimin e evropës, por edhe në lindje të saj quhej fisnikëri. Fisniku evropian e dekonsideronte “dorashkën” e lëshuar nga një jo fisnik. Shqiptari nuk ka hyrë kurrë në gjak jo vetëm me etni të tjera, por edhe as jashtë gjinisë, fisit, fiseve të krahinës dhe të krahinave fqinjë të barasvlefshme në etnogjenezë e të lidhura gjeografikisht, ekonomikisht, psikologjikisht, dhe jo rrallë, edhe me krushqi mes tyre. Gjakmarrja shqiptare, edhe në shkelje flagrante të kanuneve, nuk ka dalë kurrë jashtë këtyre dimensioneve. Le të pohojë, qoftë edhe një dëshmitar i vetëm, duke iu referuar edhe dokumenteve historike, që një shqiptar, familje apo fis, ka qenë në gjak me një turk, grek, bullgar, maqedonas, serb apo malazez.

E stimuluar dhe me interes të shteteve pushtues, gjakmarrja ndër shqiptarët u konservua dhe vegjetoi në shekuj. Mendjet dhe veprimtarët e shquar shqiptarë dhe këtu nuk mund të lë pa përmendur të paharruarin Anton Çeta, iu kundërvunë këtij zakoni sa primitiv aq edhe të dëmshëm për krijimin e një kohezioni solid mes shqiptarëve. Por përpjekjet dhe kontributi i tyre nuk mund të ishte tërësor dhe afatgjatë në kushtet e mungesës së shtetit kombëtar të Kosovës. Propaganda dhe organizimi i veprimtarive sociale në kundërvënie të gjakmarrjes, natyrshëm, kanë rolin e tyre pozitiv. Ato mund ta frenojnë e kufizojnë, por, megjithatë është shteti, mekanizmat përkatëse shtetërore, që kanë mjetet dhe mundësitë ta minimizojnë e madje, edhe ta shkulin përfundimisht zakonin e gjakmarrjes nga mesi ynë. Tashmë që kosovarët po e shpallin shtetin e vet kombëtar, me siguri do t’ia arrijnë edhe këtij objektivi tepër të domosdoshëm për ta realizuar sa më parë.

Shqiptarët janë më shumë falës se sa hakmarrës

Në dallim të dukshëm nga gjakmarrja, sipas së cilës gjaku i derdhur lahet e shpërblehet vetëm më gjak, hakmarja rrjedh nga qefmbetje, ofendime apo dhunime jo vetëm të qëllimshme, por edhe të rastësisshme nga persona konkretë dhe nuk kufizohet në objektivin e vetëm nga numri konkret mbi të cilët shkarkohet. Ndryshimi mes tyre nuk ka aq lidhje me pasojat (këto shpesh ngjasojnë, kur përfundojnë me vrasjen e një individi), sesa ka lidhje me motivet. Gjakmarrja dhe hakmarrja dallohen thelbësisht nga motivimi. E para, përgjithësisht buron e mbështetet psikologjikisht, familjarisht e shoqërisht (kam parasysh fisin, fshatin, krahinën madje edhe ca më gjerë) nga një bazë primitive ligjore, e kodifikuar dhe e rregulluar nga Kanunet, kurse hakmarrja mund të burojë nga fjalë, veprime, gjeste, që rastësisht apo në mënyrë të përsëritur cënojnë dhe denigrojnë personalitetin apo dinjitetin e individit, sidomos në publik.

Deri sa drejtohet në rrafshin personal dhe e motivuar po personalisht, hakmarrja është po aq antihumane, për të mos thënë që është edhe ca më tepër, dhe ka po ato rrjedhoja si dhe gjakmarrja. Gjakmarrësi, në pritje dhe i përgatitur për “të marrë gjakun”, mund të vrasë bashkë me “gjakësin” edhe një ose dy të tjerë pranë tij, kurse hakmarrësi, i indinjuar apo edhe i verbuar nga një ofendim ose pa drejtësi, fjala vjen, nga një titullar institucioni, mund të hakmerret ndaj portierit apo ndaj nënpunësve më të parëndësishëm të institucionit që i dalin përpara. Për këtë “logjikë” të hakmarrësit, pa dashur absolutisht ta përligj, do t’i referohem vetëm dy lajmeve të transmetuara ditët e fundit për dy ngjarje në SHBA: një person, i pakënaqur nga bashkia, vret me armë zjarri 5 këshilltarë; kurse një student i përjashtuar nga Universiteti vret 8 studentë dhe më pas edhe veten.

Hakmarrja, errësimi i arsyes që të bën të vrasësh për shkaqe morale ose për interesa thelbësore, ekonomike e sociale është dhe do të jetë gjithëkohore e gjithënacionale. Ajo është luftuar e do të vazhdojë të minimizohet me ecurinë e përparimin e civilizimit e të demokracisë. Si e tillë, pra në planin personal, hakmarrja është dhe do të vazhdojë të jetë e dënueshme, por kurrë aq e rrezikshme dhe e dëmshme sa hakmarrja e motivuar ideologjikisht.

E përmenda termin “hakmarrje e motivuar ideologjikisht” nisur nga masakrat e nxitura nga ideologjitë politike, nacionaliste dhe fetare. Shëmbujt e kësaj natyre janë të shumtë e të ndryshëm në kombe e momenete të ndryshme historike. Po përmend vetëm disa raste të ndodhura e të përjetuara në Evropë dhe mes popujve të Ballkanit.

Së pari, pa dashur të flas për natën e famshme të Shën Bartolomeut, persekutimi i hebrenjve, fillimisht me “pogromet” ruse ndaj tyre, që arritën kulmin me “holokaustin” e nazistëve, që i përkasin gjysmës së parë të shek. XX kanë qenë të motivuara e nxitura nga botëkuptime fetare.

Së dyti, ekzistenca vepruese e “kamikazëve”, e pranishme dhe e rrezikshme në zona, që vështirë të kufizohen, të cilët, duke u vetëvrarë, në emër të bindjes fetare, vrasin më shumë të pafajshëm për të asgjesuar “fajtorët” sipas kuptimit e përcaktimit të tyre.

Së treti, praktika naziste, e frymëzuar nga teoria “shkencore” për superioritetin dhe inferioritetin e racave i shpallte indo-evropianët të aftë dhe të destinuar për të ndërtuar “Rendin e Ri”, për të sunduar gjithë popujt e tjerë të Botës tej përkatësisë të “racës së pastër”. Kjo ideologji politike i “shtazëroi” trupat elitë të nazistëve, SS.

Së katërti, ideologjia nacionaliste, Megali Idea greke, apo superioriteti serbo-sllav i propaganduar nga Akademia e Shkencave të ish-Jugosllavisë (teoria antishqiptare e Çubrilloviqit), motivuan dhe përligjën barbarizmin masakrues të popullsisë shqiptare autoktone në trevat e Çamërisë, në Filat dhe në Paramithi, ku burrat u vranë ose duke i hedhur nga tarraca e shkollës, ose duke i therur me thikë veç e veç në çdo rrënjë ulliri. Të mbeturit gjallë, fëmijët, gratë dhe pleqtë u dëbuan dhunshëm pa adresë: disa mbërritën në Shqipëri dhe të tjerë në Turqi. Hakmarrja nacionaliste është jo vetëm e verbër, por edhe e pandjeshme ndaj moralit themelor njerëzor: humanizmit.

Së pesti, përvoja e 1999-s e popullsisë shqiptare etnike të Kosovës që, e motivuar nga ideologjia nacionaliste serbe dhe personaliteti diktatorial i Milosheviçit, përjetoi dëbimin e pashembullt nga shtëpitë dhe trojet e tyre por edhe ekzekutimin e fëmijëve, grave dhe pleqve jo vetëm në masakrën e Raçakut.

Për të mos e zgjatur, dëshiroj të vë në dukje dy dallime mes gjakmarrjes dhe hakmarrjes.

E para, gjakmarrja, kultivohet e ekziston në rrethe tepër të kufizuara. Ajo motivohet moralisht nga ligji i pashkruar, nxitet nga familja apo fisi dhe ka një objekt të përcaktuar. Kërkon rivënien në vend të barazisë, por nuk niset dhe nuk nxitet asnjëherë nga fitimi i ndonjë lloj superioriteti. Atë e udhëheq morali i barazisë dhe jo i supermacisë. Gjakmarrja përdoret për të rivendosur barazinë por nuk nxitet dhe nuk udhëhiqet kurrë nga urrejtja. Kjo është arsyeja që familjet në “gjak” jo vetëm mund të pajtohen, por edhe të bëhen miq. Kursë hakmarrja udhëhiqet kurdoherë nga urrejtja që shtrihet në familje, fis apo krahinë, e cila kultivohet institucionalisht në vazhdimësi mbi mbarë një komunitet ose popullsi dhe që sjell pasoja shumë-shumë më të rënda se sa gjakmarrja.

E dyta, ne, shqiptarët kemi fatkeqësinë që të vazhdojmë e, me të drejtë të cilësohemi nga ndokush si një popull “gjakmarrës”, kemi të drejtën historike të deklarohemi se nuk jemi “hakmarrës”. Këtë e kemi provuar me qëndrimin popullor ndaj armatës së mundur turke, pas Luftës së Dytë Ballkanike, gjatë tërheqjes së trupave të mjeruara turke drejt Stambollit. Luftën kundër tyre, para shteteve ballkanike, e kishim filluar ne, kosovaro-shqiptarët e Veriut (kryengritjet e viteve 1911-1912). Është fakt i njohur historik që shqiptarët e Shqipërisë nuk u hakmorrën edhe ndaj ushtarëve italianë pas kapitullimit të Italisë fashiste, por përkundrazi i ushqyen dhe i strehuan italianët e mbetur në Shqipëri. Këtë fakt është vështirë ta mohoj edhe Beogradi zyrtar.

Shqiptarët mund të jenë gjakmarrës, por nuk janë hakmarrës. Ata nxiten nga morali për barazi, por kurrë nga urrejtja. Jemi hakmarrës sa çdo individ njerëzor, që preket në personalitet dhe dinjitet, por nuk kemi qenë dhe nuk do të jemi kurrë hakmarrës të ushqyer me urrejtje për të tjerët nga ideologji nacionaliste, shtetërore apo fetare.

Mendoj se vertete gjakmarrja eshte gje tjeter,dhe hakmarrja eshte gje tjeter.
si pasoj e hak marrjes vjen gjakmarrja.
Gjakmarrja ka egzistuar me kanune(Lek Dukagjini),u dobesua ne sistemin komunist dhe u ringjallperseri ne 17 vitet e fundit.
Cili do qofte ndryshimi midis gjakmarrjes dhe hakmarrjes ato jane plage sociale te shqiperise.Ato jane te theksuara si pasoje e punes se dobet ne kete drejtim te qeverive qe kane drejtuar kete vend

Sigurisht qe ne Shqiperine Veriore ekziston gjakmarrja pasi ata nuk njohin ligje. Ligji per ta eshte Kanuni i Lek Dukagjinit. Shumica e verioreve jane te ngujuar neper shtepi per shkak te ketij fenomeni, sigurisht qe ne shtepi kane ngelur grate e femijet, ndersa burrat jane fshehur neper male.

Mary.nuk jam dakort me ate qe thoni se nuk njohin ligje.
Une them se ligji shteteror nuk vepron dhe si pasoj vjen gjakmarrja
Populli nuk ka besim te drejtesia shteterore,dhe sjell vet drejtesine
Me respekt nardlushnja

Eshte e drejta juaj Nardi qe mos te ndani te njejtin mendim me mua, ska asgje te keqe, por une kam degjuar vete nga goja e tyre qe shprehen ne kete menyre, qe ata nuk njohin ligj, por vetem Kanunin. Por sigurisht qe ketu hyn edhe shteti, nuk e perjashtoj fare kete mundesi.

Si haku, edhde gjaku ma prapashtesa jane fenomen i te se kaluares dhe te tashmes aty-ketu dhe per mua eshte dicka joemancipuese sepse pasojat jane katastrofale!

Stop hak-gjakmarrjes!!!

gjak marrje apo hakmarrje ,per mua sikur eshte i njejti fenomen ,eshte dicka embjeluur ka gjen dhe vazhdon ,edhe sod e kesaj dite ne shum treva shqiptare mendoj eshte mire ti lehet ligjit te drejtesis e jo te zgjithen problemt me tyten e pushkes ,eshte keq kur shikon edhe sod me qindra familje te mbyllura per gjak marrje kur kemi nji ligj nji kushtetut ,e quej fare te mbjellur nga pushtues te huje siq ishte turku me 500vjet .

Gjakmarrja..eshte nje nga treguesit kryesore qe tregon se sa para ka ecur Shqiperia...
Eshte vertet per te ardhur keq qe ne shekullin e XXI te veprojne akoma Ligjet e Kanunit..
Nje pjese te madhe te fajit per kete sigurisht qe e ka shteti, duhet te kete me shume ndikim ne keto zona,por pjesa tjeter e fajit i mbetet njerzve qe nuk hapin syt te shohin me larg se hunda e tyre!

Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Re: Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Re: Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Re: Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Re: Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Re: Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Re: Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Re: Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Re: Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Re: Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje

Re: Gjakmarrja ndër shqiptarët nuk është hakmarrje