"Reklamat"nga Kristaq F. Shabani ,shkrimtar, poet , estet , Kandidat per Çmimin "NOBEL" per Paqen viti 2017

1.

Koncepti për reklamën dhe  dhe funksionimi i tyre.

Tërësia e masave  dhe e veprimeve  që ndërmerren për të bërë  sa më të prekshëm e të njohur një dikë apo diçka, për t’i rritur vlerat para syve të të interesuarve me prirje  për ta bërë të bujshëm(një komercialitet në kahje drejtimi, posti, vendi).  Pra reklama ka dhe këtë natyralitet të përgatitur: bujshmërinë e saj dhe ”dashurimin” apo tërheqjen prej saj me aftësi imazhi dhe peizazh fjale të menduar mirë. Ka një harmoni të pazakontë, ku është e menduar mirë ajo çka shfaqet dhe provohet e provokohet  magnetizmi, tërheqja magnetike, nëpërmjet magjizimit të idesë në dy planet e treguara. Pra  reklama me të ”folurën” e saj   paraqit një kompleksitet parësish. Reklama apo reklamimi është i ligjshëm në fushën konkurruese dhe nëpërmjet kësaj propogandistike ”ngjyrore” realizohet ”shpirti” i saj nëpërmjet figurimit, fizionomisë, anëve mendore , proceseve volitive,maramendësisë, përparesës si dhe peizazhit të fjalës dhe të konfigurimit për të krijuar një imazh demonstrues dhe arritës qëllimor. Nëpërmjet reklamës arrihet, pa dyshesë, reklamimi dhe përqëndrimi i vëmendjes në atë çka reklamohet. Në këtë kontekst reklamat funksionojnë në disa  aspekte , trajesa dhe “zhanre”.

Si mund të realizohet e të funksionojë një reklamë?

Detyrimisht duhet që gjithçka të mendohet mirë, të skicohet, të studiohet situata , madje të ”provokohet”. Ajo kalon në disa faza: ideimi, përgatitja dhe konturimi i idesë me gjetje , afishimi (në mjedise të gjetura,  spotimi në ekrane të medias elektronike(edhe në internetme veb), paraqitja në median e shkruar në të gjithë larmitetin e saj si dhe efekti psikologjik, anketimi për të datuar pulsin e realizimit dhe të tërheqjes të pasionantëve, të dashamirësve si dhe të mendimit kundërshtar, duke realizuar zbutje me tendenca të përqafimit të idesë së realizuar se kjo „kandidaturë” e aspektit politik është mëse e pranueshme për logon , okelion, apo ”kryefjalën” e ecurisë në ardhëmërinë...

2.

Reklama është pjesë aktive në dorë të politikës, e cila kërkon së pari të reklamoje kandidaturat e veta, duke i figuruar plotësisht dhe tejcaqeve  me një ilustrim të jashtëzakonshëm, duke u bazuar tek një programim i detajuar dhe me gjetje që të mposhtin kundërshtarin. Në këtë aspekt dhe në kuadrin tërësor ndarës të kohës në media  ato kërkojnë që të menaxhojnë me shkathtësi hapësirat reklamuese, për  ta bërë garimin të fortë dhe me një tensionim të lehtë parashikues. Kjo për vetë faktin që çdo pilitikan konkurrues në zgjedhje kërkon të zërë një hapësirë të dukshme në këtë reklamë  për të tërhequr syrin vëzhgues të njerëze, votueseve që ata të jenë në gjendje t’u bien më në sy… atyre, për të tërhequr shpejtësisht dhe reklamisht votën… Një gjetje e menduar mirë reklamuese është pushtuese dhe tërheqëse.

Reklamat  në fushata politike, kur politika zë vend, qëndron e çliron nga  reklamat komerciale  dhe afekti e efekti  komercial duke marrë një trajtë e fizionomi të re: Bilbordat, nëpër rrugët e qyteteve, të fshatarave   zëvendësohen nga reklamat, postera të politikaneve synues  për të zënë vend në pushtet…Në këtë kontekst bëhet dhe një ndarje e hapësirave reklamuese midis partive për të qenderzuar posterat, reklamat partiake dhe për të krijuar me aftesi dominimin  bindjen  e fitores. Por këto veprime të dukshme  sjellin edhe stresimin njerëzor dhe lodhjen e tyre me artificialitete, kur  veprimtaria është dyshuese dhe që s’arrihen programet e ndërmarra.

*

  Është normalitet që fushatat zgjedhore të shoqërohen me një garë të fortë dhe me një farë tensioni të lehtë. Kjo pak a shumë zhvendoset edhe në nivelin e reklamimit. Prandaj, ka edhe shtesë  apo histori të pakënaqësive, vërejtje e rekomandime për t’u kujdesur që posteri i filan politikanit të vendoset në një hapësirë sa më të dukshme.

Për të realizuar këtë reklamim të madh detyrimisht kërkohet bashkëpunimi midis kompanive reklamuese të specializuara që organizojnë fushatat politike ,   të cilat  e konsiderojnë këtë edhe veprimtari biznesi, duke dhënë maksiumimin e përgatitjes dhe janë të interesuara edhe të profilizuar. Kjo është dhe mania e politikës që të mbështetet në këtë reklamim që do t’I japë trimf në kompani me përvojë të madhe dhe bilanc fitues. Por kjo ka dhe një aspect tjetër : gjendja finaciare për të realizuar shlyrjen e këtij  reklamimi , e cila sigurohet nëpërmjet dispozicionit financiar të caktuar ligjërisht, por dhe të tërheqjes së  donacioneve dhe kopntributeteve të fansave” simpatizantëve “

Mirëpo, në fushatat zgjedhore buzëqeshjet nuk rrinë vetëm në rrugë, ato janë të në proces lëvizës  me autobusët e të gjitha linjave; posterat varen nëpër fasadat e pallateve; kandidatët  janë aktivë në këtë “fushatë imazhimi” : dalin dhe flasin në televizor; pra, bëjnë çmos që njerëzit t’i shohin,  sepse ky është misioni i tyre deri në ditën e votimit. Prezenca në këto takime dhe në këtë reklamë të kushtueshme shton dhe skajon  varfërinë.., por me këtë rast, ndoshta dëgjohet  ajo se çfarë kanë për të thënë. Por, që t’ia dalin me sukses këtij prezantimi e reklamimi, kësaj sipërmarrjeje, u duhet të shpenzojnë me miliona euro. Se sa shpenzon një kandidat për kryetar bashkie apo komune për prodhimin e materialeve promovuese dhe publicitare imazhuese , pa të cilat një fushatë zgjedhore do të ishte e pamundur kërkon një analitikë të hollësishme. Për të arritur në objektiv  në këtë imazhim duhet harxhim publicitar i pallogaritur dhe llogaritjet janëtë pamundura...

Themi deri në njëfarë pike sepse është thuajse e pamundur të llogaritet saktë pagesa e çdo zëri (material a njerëzor) që përfshihet në fushatën zgjedhore. Kjo kërkon natyrisht:

Punë investiguese  voluminoze,  dhe afat gjatë, gjithpërfshirje dhe studim për të zbuluar koston e madhe ekonomike.

Polarizimi sjell shpenzime të mëdha dhe ngana reklamuese dhe publicitare(imazhuese)..

I rëndësishëm dhe parësor  është tregu  publicitar reklamues...,por për të realizuar  dhe përllogaritur  këtë kërkohet një  hetim për  formularët e shpenzimeve, mbajtja në mengë... dhe zbulimi i fshehur bukur i këtyre sakrificave ekonomike.

 Një fakt nga përvojat  dhe eligjësuar që ndahet përdorimin e çdo lloj burimi të administratës shtetërore, qendrore e lokale

Element që bien në sy me një hedhje të parë të syrit e jo pastaj me një vemendje se nsi realizohet imazhi i kandidatëve   Le ta paraqitim me një përshkrim :

Autobusë që sfilojnë  me posterat e dy kandidatëve kryesorë. Shumica e linjave urbane realizojnë ofertat e reklamave  duke lojtur kështu në arena e skenime  të lëvizshëme, të një hapësire realizuese marramendëse e marrarendëse  qender, unazë(kontakt rrethor) periferi si në rastin e reklamimit të fundit për zgjedhjet e 8 majit 2011... Spektër në këtë kontekst merr linja  e Unazës dhe e Tiranës së Re...

 Të prenotosh një autobuz të veshur me reklamë është plot kushtim . po sikur këtu nëkëtë të përllogaritet vlera e qerasë, dhe printimi i  posterit rekuizitar. Marrja me qera e një autobuzi për të krijuar imazhin  ekandidatit që profilizohet për fitues është e kushtueseshme, po sa të tillë kanë qenë vendosur  në dispozicion... Imazhi i kandidatëve  është krijuar  eoëprforcuar edhe në  objekteve reklamuese në rrugë, ose siç quhen ndryshe “city lights”,  të shpërndara në të gjitha zonat, në pikat më të rrahura nga kalimtarët, në hyrje dhe dalje të qytetit, dhe konsiderohen një mjet efektiv i publicitetit.  Shuma të mëdha për reklamim imazhin  shpenzohen  sidomos për marrjen me qera Qeraja e një “city light-i” në muaj është 450 euro (pa TVSH), ndërkohë që në të gjithë kryeqytetin ka afërsisht 250 të tilla. Sikur secili nga kandidatët të ketë marrë me qera 50 të tilla, ka paguar 22.500 euro për gjithë muajin e fushatës zgjedhore. Një funksion të ngjashëm me “city light-et” kanë fituar edhe stacionet e autobusave, të cilat gjatë fundmuajit mars dhe prillit janë kthyer në reklamues të shkëlqyer të buzëqeshjeve të kandidatëve dhe të ëprcjelljes së imazheve . Qeraja për të veshur me postera një stacion autobusi varion nga 700-800 euro (pa TVSH). Pra, nëse një kandidat ka prenotuar, le të themi, 20 stacione autobusi, atëherë shuma që ka paguar është 14-16.000 euro.

*Por, veç këtyre elementeve, kandidatët për zgjedhjet për të krijuar imazhin e tyre dhe për t’u bërë pjesë e zemrës dhe shpirtit të “votuesve”  përdorin  rëndom të gjitha mundësitë që u ofrojnë billborderat në rrugët kryesore të qyteteve, në fasadat e pallateve, në autostrada; apo posterat e formateve të ndryshëm, nga ata që ngjiten nëpër mure dhe banerat që vendosen në shtylla përgjatë rrugëve.

*Kompanitë që mundësojnë reklamimin e billbordeve e llogarisin çmimin e tyre në bazë të madhësisë së tij, pra me metra katrorë. Pra, një billboard me përmasa 4x3 m2 kushton 20 euro/m2, ndërsa një tjetër me përmasa 16x4 m2 (nga ata që sheh rëndom përgjatë autostradës Tiranë-Durrës) kushton 15 euro/m2. Kurse, kur bëhet fjalë për billborde të mëdhenj, për shëmbull nga ato që varen në fasadat e pallateve, pra me përmasa nga 70m2 deri 200m2, çmimi shkon në 35 euro/m2. Pra, për një sipërfaqe të këtyre përmasave duhet të paguash nga 2500-7000 euro qera mujore, pa TVSH.  Nga ana tjetër, printimi i një posteri në përmasat A3 me ngjyra, por pa përfshirë dizejnimin e tij, mund të shkojë në 2-3 euro/copa. * Ndërsa, fletëpalosjet shkojnë diçka më shumë se 1 euroçcopa. Por, gjithsesi, këto çmime varen shumë nga studioja e dizajnit dhe prestigji i saj, pasi çmimet variojnë dhe për përcaktimin e saktë të çmimit do të ishte e nevojshme një studim i këtij tregu. Duhet pasur parasysh se kandidatët dhe partitë politike kanë prodhuar me mijëra fletëpalosje, broshura, flajera, postera të përmasave të ndryshme, të cilat kanë një kosto që shkon në mbi 100.000 euro.

Por shpenzime akoma më drastike  bëhen në TV 

*Shpenzimet e vërteta të një fushate zgjedhore bëhen në televizione. Është kjo media e cila ka edhe ndikimin më të madh tek qytetarët, çka realisht i bën kaq të lakmueshme për partitë politike dhe kandidatët e tyre. Ama, spotet publicitare kushtojnë sa qimet e kokës, pavarësisht se ky fakt nuk i tremb klientët e tyre politikanë që hidhen në betejë për të fituar votat. Është fakt se partitë politike në Shqipëri gjatë fushatës harxhojnë më shumë të ardhura për reklamat në televizionet e ndryshme, se në çdo lloj medie tjetër reklame. Sa më prestigjoz të jetë televizioni ku shfaqet reklama, aq më shtrenjt kushtojnë sekondat në transmetim. Po aq shpesh sa ndryshojnë kostot për çdo televizion, aq të ndryshme janë orët që ti zgjedh se kur duhet të transmetohet spoti yt. Që do të thotë se shfaqja e spotit në mëngjes, paraditë, pasdreke apo në mbrëmje, ka çmime të ndryshme. Mëngjesi dhe mbrëmja janë shumë të kushtueshme, përderisa ka edhe përqendrimin më të lartë të teleshikuesve. Madje çmimet ndryshojnë edhe për emisione të veçanta: pra, gjithçka varet nga numri i teleshikuesve që e ndjekin emisionin, nga ku matet edhe suksesi i tij.

Një spot i gjatë 20-30 sekonda në televizione të ndryshme mund të shkojë së paku nga 70-80 euro për një herë transmetim, deri në 1000 euro në emisione të veçanta. Duke qenë se fushata zgjat 30 ditë, shpenzimet kapin një shifër marramendëse sepse spoti mund të transmetohet mbi 10 apo 15 herë në ditë. Duke marrë një mesatare të transmetimit të spotit 12 herë në ditë, me një shumë prej 300 euro për spot, një kandidati do t’i duhej të derdhte 3600 euro në ditë ose e thënë ndryshe, mbi 100.000 euro në muaj, por vetëm një televizioni. Sigurisht, kjo mbetet një shumë e hamendësuar, pasi shuma ka tendencë të rritet me shtimin e transmetimit të spoteve në ditë.

Por, partitë nuk e përfundojnë fushatën tek reklamat televizive, billborderat, posterat, city light-et, veshjet e stacioneve të autobusave dhe këtyre të fundit gjithashtu, sepse për të organizuar një fushatë zgjedhore si ajo kandidatëve të sivjetëm  në Tiranë , apo e PD dhe PS në të gjithë Shqipërinë, angazhohen shumë më tepër elementë. Të gjithë kanë një kosto të madhe . Duke filluar që nga flamurët partiakë që kundërshtarët(ndonjëherë  ua djegin njëri-tjetrit), e deri tek mijëra kapele dhe bluza që u shpërndahen mbështetësve të tyre (një kapele shkon deri në 2 euro, ndërsa një bluzë diçka më shumë se 4 euro/copa). Pa harruar këtu edhe futjen e internetit, konkretisht rrjetit social Facebook, ku bëhet dhe një farë matësi për pëlqesën masive dhe koston ekësaj pëlqese.. Është e thjeshtë: Me anë të opsionit “Facebook advert”, ti mund ta reklamosh faqen tënde në qindra mijëra profilet e shqiptarëve që kanë një llogari në Facebook. Por, për çdo klik, Facebook të kërkon 0.18 euro shpërblim. Që do të thotë se për të pasur 100-200 mijë fansa duhet të shpenzosh 18.000-36.000 euro. Sigurisht, kandidatët kryesore të Tiranës  që rivalizonin (apo të tjerë kandidatë që kanë ndjekur reklamimin online) nuk i kanë thithur të gjithë fansat në këtë mënyrë dhe rrjedhimisht nuk kanë harxhuar kaq para, por një pjesë e mbështetësve online janë fituar nëpërmjet opsionit “Facebook advert”. Mos harroni se veç shpenzimeve që u përmendën më sipër ka edhe të tjera, që kanë të bëjnë me realizimin e spoteve reklamuese, organizimin e koncerteve apo takimeve elektorale, ngritjen e çadrave etj., pa harruar atë që flitet gjithmonë në heshtje: pagesat për blerjen e një vote. Megjithatë, ne si votues, fillimisht duhet të vrasim mendjen dhe pastaj të bindemi, nëse buzëqeshjet e kandidatëve, ndonëse të ngrira, janë të sinqerta e do të mbeten të tilla.

Përfundese për imazhin:

Reklama televizive, spoteve reklamuese, bilboorderat, posterat, city light-et, veshjet e stacioneve të autobusave, flamurët partiakë, mijëra kapele dhe bluza që u shpërndahen mbështetësve të tyre, Pa harruar këtu edhe futjen e internetit, konkretisht rrjetit social Facebook.

4. Sensi pozitivo- negativ i reklamave negative për kundërshtarin.

Ka një ëprdorim të gjerë që reflektohet në të gjithë “makinerinë reklamuese” publicistike , të cilën epërmendëm dhe më lart.

Reklamat kanë dhe realizime të sensit “negativ” për gjetjen e pikëve të dobëta të kundërshtarit politik me qëllim realizimi dhe tendencë mposhtjeje. Por kjo shpesh herë realizohet nga përvojat me metoda të paprincipta dhe jashtë kodit të etikës mirësjelljes. N ë këtë pozicion reklamues  punohet për të nxjerrë në pah gjithë dobësitë e kundërshtarit , por duke i avancuar ato, duke u futur ekanalizuar  në jetën personale, në motive të dobta , në studimin e jetës së kandidatit , në zbulimin , por edhe në precipitimin në thashethemnaja për të çmotivuar  dhe abraguar gjendjen , për të ulur imazhin e kundërshtarit, humbjen e popullaritetit të tij. Ndaj reklama edhe nga përvojat është përdorur në sensin negativ për të diskriminuar, për të ulur  imazhin, për të nxjerrë të meta të rëndësishme me fenomet e ndaluara shoqërore, troç për të sulmuar  kandidatin  dhe për t’ia ulur vlerën figurës së tij . Këto reklama negative shpesh herë kanë edhe vendosur epërcaktuar   fitoret  e lehta , apo të rënda, kanë përcaktuar edhe fituesin edhe humbësin. Reklamat negative  kanë pasur edhe sensin e shpifjes  dhe kanë lojtur rol kundër emencipimit shoqëror. Tjetër është zbulimi i dobësive në rrugën e ecjes së drejtimit të pushtetit dhe tjetër ka qenë përfitimi nëpërmjet shpifjes. Ndaj njerëzit duhet të jenë të kujdesshëm.

Por reklamat negative për njërën palë  kanë qenë pozitive, për palën tjetër negative dhe realizuese. Në aspektin e zbulimit të metave  të kundërshtarit , këto reklama kanë lojtur rolin e tyre pozitiv, pasi kanë nxjerrë në shesh edhe të vërteta. 

 Këto  reklama negative gjithashtu  kanë sjellë të menduarit e mirë dhe kanë përmbysur tehun dhe drejtimin e shumë fushatave madhore. Duhen kujtuar këtu shumë të tilla që kanë ndodhur edhe në vendet më të përparuara e jo tek ne... që kanë ndodhur brenda një hapësirë kohore  dydekatshe.

Edhe reklamat negative kërkojnë një punë të studiuar dhe plot guxim për të zbuluar anë negative të kundërshatrit, por këto reklama me tendencën e tyre s’duhet të kthehen  si aspekte të lojës së dobët e manipuluese të   kundërshtisë  dhe të triumfit meskin pa prezencën e një qytetarie dhe etike .

Shuma marramendese për reklamimin promovues dhe e sensit reklamë e përkufizuar negative, e kategorizuar në media të shkruar dhe elektronike (faqe interneti e karakter informativ), në postera dhe logo, konferenca për media,  portalet dhe ëueb –faqet ne internet duhet të justifikohen. Veprime në kundërshtim të plotë me Ligjin, Kodin e mirësjelljes, kapërcime të tij angazhim monitorimi, procesvotim numërimi duhet të minimizohen për të treguar emancipim shoqëror.

Po kështu shmangia e efektëve  të shqyerjes dhe vendosjes së ngjyrimit të posteve reklamuese kundërshtare..., apo procesi i zhubrimit..., keqsjellja  nga kundërshtarit politik duhet të minimizohen në kulm.

Ne duhet të luftojmë të krijojmë moralin ndaj spekulacionit.