Shqiperia ne perfundim te Luftes Pare boterore.

Shqiperia ne perfundim te Luftes Pare boterore!
Gjate Luftes se pare Boterore Shqiperia u shnederrua ne shesh lufte, territori i saj ishte nje objekt per permbushjen e planeve te fuqive nderluftuese.
Antanta, fituesja e luftes, kerkonte te shperblente me tokat shqiptare aleatet e saj, ne menyre qe ato te realizonin synimet e tyre qe kishin ne Shqiperi.
Konkretizimi i kesaj politike ishte dhe Traktati i Fshehte i Londres i ninshkruar ndermjet Antantes dhe Italis me 26 prill 1915, i cili parashikonte bnje coptim tjeter me te rende per Shqiperine ne favor te shteteve fqinje, Serbis, Greqis dhe Italise, Kushtu ne fund te luftes, Shqiperia ishte nen kercenimin e coptimit.
Perballe kesaj gjendjeje te veshtire, rrethet patriotike si brenda e jashte vendit, u vune ne levizje per te shpetuar nga rreziku i coptimit.
Kerkesa themelore e levizjes ishte anullimi i Traktatit te Fshehte te Londres, sigurimi i liris, pavaresis dhe teresis tokesore. Por, krahas kesaj platforme, kishte dhe nje rryme e cila mendonte ti kerkonte Konferences se Paqes vendosjen e shtetit te pavarur shqiptare nen mbrojtjen e njeres prej fuqive te medha.
Keto rryma politike u mblodhen nen kerkesen e ngutshme per te krijuar nje qeveri shqiptare, qe do te zgjidhej nga nje kongres me perfaqsues te te gjitha krahinave. Kete detyre e kreu Kongresi qe u mblodh ne Durres me dhjetor 1918.

Kongresi vendosi per formimin e nje qeverie te perkohshme shqiptare dhe u shpreh per pavaresine e Shqiperise dhe rishikimin e kufijve te 1913.

Shqiperia ne Konferencen e Paqes ne Paris.
Konferenca e Paqes ne Paris u mbajte per te perfunduar traktatet e paqes me vendet e humbura dhe per te bashkerenduar kerkesat e tyre te pas luftes, nen Drejtimin e Antantes e SHBA. Kjo konferenve u mbajt me janar 1919.
Qeveria e Durresit dergoj ne kete konference nje delegacio i cili paraqiti kerkesat e tyre ne formen e dy momerandumeve, ne te cilat deklaronte se pavaresia e Shqiperise nuk mund te vihej ne diskutim, pasi ajo ishte siguruar me vendimet e Konferences se Ambasadoreve te Londres qe ne 1913.
Me tet kerkohej qe Shqiperise ti ktheheshin territoret e shkeputura padrejtesish nga Kongresi i Berlinit me 1878.
Ne momerandum gjithashtu kerkohej te hidheshin poshte lakmite e shteteve ballkanike ndaj tokave shqiptare, por nuk u permenden synimet e Italis.
Fatkeqsisht ceshtja shqiptare ne kete Konference nuk u trajtua si ceshtje me vete por u trajtua si placke lufte per tu kenaqur aleatet.
Per synimet ndaj tokave shqiptare, shperthyen kontradikta te thella ndermjet fqinjeve te Shqiperise.
Ne korrik 1919 midis Italis e Greqis perfundoj nje mereveshje e fshehte sipas se ciles, Roma do te mbeshteste kerkesen greke per aneksimin e Korces e Gjirokastres, kurse Greqia do mbeshteste kerkesen e Italis per anaksimin e VLores.
Si rezultat i shperthimit te kontradiktave ndermjet pretendenteve per copetimin e Shqiperise, perfaqsuesit e Anglis dhe te Frances, ne janar te 1920 shpallen nje Zgjidhje Kompromisi, ne baze te se ciles Shqiperia ndahet ndermjet shteteve te Ballkanit sic ishte parashikuar ne TRaktatin e Fshehte te Londres.
Por, keto pazarlleqe ne dem te Shqiperise nuk u realizuan, per shkak te qendreses se forte te shqiptareve dhe te qendrimit qe mbajten SHBA duke Kundershtuar zbatinim e marreveshjes.


Kngresi Kombetar i Lushnjes!
Perpjekjet diplomatike ne Konferencen e Paqes per aneksimin e Vlores dre per te siguruar protektoratin mbi shtetin shqiptar, pushtuesit italian i shoqeruan me nje varg masash konkrete brenda ne Shqiperi.
Ata shpallen shtetrrethimin ne tokat e pushtuara, perqendruan gjithe pushtetin ne duart e tyre, nxiten percarjen fetare etj.
Por, keto masa nuk mund te ndalnin rritjen e livizjes per clirimin kombetar.
Ne te gjithe vendin shperthyen protesta kur pushtuesve italian dhe veprimtarise kapitulluese te Durresit.
Gjendja e krijuar shtroj kerkesen per krijimin e menjehershem te nje Kongresi te ri, i cili do te shqyrtonte ceshtjet politike, qe kishin rendesi jetike per te ardhmen e Shqiperise.
Kongresi Kombetar u mlodh ne Lushnje me 21-31 janar 1920. Ai mori tre vendime te medha per te ardhmen e vendit.
1 - Riafirmoj edhe nje here pavaresine e Shqiperise te shpallur ne nentot 1912. dhe hodhi poshte te gjitha planet e Konferences per coptimin e Shqiperise dhe ishte kunde gjithashtu per vendosjen e cdo lloj protektorati te huaj ne Shqiperi.
2- Kongresi zgjodhi nje Keshill te Larte te prej kater vetash te perbere nga : Aqif Pashe Elbasani, Mihal Turtulli, Luigj Bumci dhe Abdi bej Toptani. Ky keshill do te perfaqsonte kryetarin e shtetit derisa te caktohej perfundimisht forma e regjimit nga nje Asamble Kushtetuese si dhe Keshillin Kombetar me funksionet e Parlamentit.
3- Kongresi shpalli te rrezuar qeverine e Durresit dhe shpalli qeverine e re te kryesuar nga Sulejman Delvina.
Vendimet e Kongresit te Lushnjes kishin karakter kombetar dhe synonin te siguronin pavaresin dhe teresin tokesore te Atdheut, prandaj ato u miratuan ne te gjitha krahinat e ndryshme te vendit .
Te mbeshtetur e te mirepritur me entuziazem nga populli, Keshilli i Larte, Keshilli Kombetar dhe qeveria e re ume 11 shkurt te vitit 1920 u vendosen ne Tirane. Qe nga ajo dite Tirana u be kryeqyteti i Shqiperise.

Lufta per clirimin e Vlores.
Pazarlleqet imperialiste qe po beheshin ne kurriz te Shqiperise, i binden rrethet patriotike te vendit se rruga e vetme per shpetim eshte rruga e luftes se vendosur.
Komitetet e Mbrojtjes Kombetare qe u formua ne te gjithe vendin, sidomos ne jug, filluan te mernin masa per organizimin e kryengritjeve te armatosura.. Keto komitete gjeten mbeshtetje te gjere tek populli, i cili ishte i gatshem te hidhej ne kryengritje.
Kuvendi i Bacarllase ( shpat mali prane Dukatit) i cili u mblodh ilegalisht me 29 maj 1920, vendosi te filloj kryengritjenclirimt are. Per drejtimin politik e ushtarak te Kryengritjes u zgjodh nje komitet i ri i kryesuar nga Osman Haxhiu.
Veprimi i armatosur antiitalian u lehtesua dhe nga disa rrethana te favorshme nderkombetare. Keshtu, Greqia dhe JUgosllavia nuk kishin interes qe Italia te qendronte ne VLore dhe Shqiperia te binte nen Sundimin e Romes. Prandaj keto shtete deklaruan se do te qendronin jashte konfliktit italo-shqiptar.
Pushtuesit e ndjene rrezikun e kryengritjes ndaj shpallen menjehere gjendjen e jashtezakonshme e filluan arrestimet. Por, serish kryengritja nuk u ndal.
Kryengritja qe ka hyre ne histori me emrin "lufta e Vlores" filloj mbremjen e 5 qershorit 1920. brenda pak oresh njesite e vogla te armikut u dorezuan. LUftime te ashpra u zhvilluan ne Kote ku italianet ishin strehuar mire. Te nesermen Kota u clirua, gjithashtu dhe Gjormi, Drashovica, Matohasanaj dhe pas disa ditesh dhe Llogaraja.
Me 11 qershor filloj sulmi per clirimin e qytetit. Shqiptaret treguan shembuj te larte heroizmi. Midis shume te tjeresh u dallua dhe plaku Selam Musaj nga Salaria e Tepelenes.
Pozita e veshtere e ushtrise italiane ne Vlore e detyroi qeverine e Romes te nderronte taktike e te fillonte bisedimet me qeverine e Tiranes.. Bisedimet qe u zhvilluan nuk dhane rezultatin e duhur sepse Roma Kerkonte qe trupat italiane te qendronin ne disa pika strategjike te bregdetit shqiptar, kerkese qe u kundershtua nga pala shqiptare.
Naten e 23 korrikut filluan sulmet perseri e forcat tona moren hyne ne disa lagje te Vlores.
Qeveria e Romes u detyrua te pranoje deshtimin e plote te saj ne Shqiperi. Me 2 gusht ajo nenshkroi mareveshjen me palen shqiptare, ne te cilen thuhej se Italia respektonte sovranitetin shqiptar mbi Vloren dhe teresine tokesore te Shqiperis dhe se do te terhiqte gjithe trupat e saj nga Shqiperia pervec Sazanit..
Ne 3 shtator trupat italiane u larguan dhe luftetaret patriote hyne ne Vloren e cliruar.
Fitorja e Luftes se Vlores kishte rendesi te madhe per pavaresine kombetare dhe per teresine tokesore te shtetit Shqiptar..
Lufta e Vlores ua beri te qarte rretheve shoviniste fqinje se synimet e tyre ndaj Shqiperise do te ndeshnin me nje qendrese gjithmone e me te forte nga ana e popullit mbareshqiptar.

Qendresa e shqiptareve kunder nderhyrjes jugosllave.
Qeveria e Beogradit nuk e mbajti premtimin per te qendruar asnjeanese ne konfliktin italo- shqiptar. Kur Lufta e Vlores ende nuk kishte mbaruar. trupat jugosllave ne diten e fundit te korrikut nisen sulmin kunder Shkodres e pushtuan Kastratin. Ky sulm u perballua me sukses nga forcat tona por trupat jugosllave ende mbanin te pushtuar nje zone qe perfshinte malesine e Kelmentit, te Gjakoves dhe krahinat e Kukesit e te Peshkopise.
Shqiperia i ruhej nje ballafaqimi te armatosur me Jugosllavine, aq me teper kur kishte filluar konfliktin me nje shtet te fuqishem si Italia.
Ajo i kishte kerkuar disa here qeverise se Beogradit te terhiqte trupat nga kufiri 1913, por pa rezultat.
Pas debimit te italis nga Vlora, edhe popullsia e krahinave veriore e lindore te pushtuara, e kuptuan se rruga e vetme per clirim, eshte rruga e luftes se armatosur.
Ne mbledhjen e krereve dibrane qe u mbajt ne Arras u mor vendimi qe te fillohej kryengritja. Nje rol te rendesishem ne kete mbledhje, por edhe gjate kryengritjes luajti patrioti Elez Isufi.
Pas luftimesh te ashpra, trupat shqiptare cliruan Peshkopine dhe i detyruan trupat jugosllave te terhiqeshin ne kufijt e 1913. Mirepo, trupat jugosllafe i mobilizuan edhe nje here forcat, dhe i ripushtuan serish zonen dhe kudo mbollen terrorin e eger kunder popullsise vendase.
Por trupat jugosllave deshtuan per te kaluar ne perendim te kesaj zone, sepse ndeshen me nje qendrese te forte te forcave vendase te ndihmuara dhe nga forcat vullnetare.
Nderkohe qeveria shqiptare iu drejtua Fuqive te Medha, me kerkesen qe Jugosllavia te terhiqte trupat nga toka shqiptare.

Pranimi i Shqiperise ne Lidhjen e Kombeve!
Nder masat qe mori qeveria shqiptare per te siguruar njohjen dhe mbeshtetjen nderkombetare per shtetin shqiptar e kufijte e tij, ishte dhe kerkesa per pranimin e Shqiperise ne Lidhjen e Kombeve.
Me gjithe kundershtimet e vendeve fqinje, kerkesa shqiptare gjeti mbeshtetjen e shume vendeve te tjera. Keshtu me 17 dhjetor 1920 Shqiperia u pranua ne Lidhjen e Kombeve.
Kjo arritje pati rendesi te madhe per forcimin e pozites nderkombetare te Shqiperise.
Qeveria shqiptare i kerkoj menjehere Lidhjes se Kombeve per njohjen e kufijve te Shqiperise, te caktuar nga Konferenca e Ambasadoreve ne Londer. Kjo kerkese u realizua me 9 nentor 1921.

Forcimi i shtetit shqiptar!
Pas perfundimit te Luftes se Vlores dhe debimit te pushtuesve te huaj, ne plan te pare doli detyra per demokratizimin e shtetit shqiptar. Ketij qellimi i sherbyen edhe zgjedhjet per Keshillin Kombetsr (parlamenti) qe u zhvilluan ne shkurt-prill 1921.
Parlamenti i pare shqiptar i filloj punimet me 21 prill.
Ne gjirin e tej u formuan dy grupime politike: "Partia Popullore" dhe "'Partia Perparimtare" me pas u formua dhe grupi "Bashkimi i Shenjte".
Mosmareveshjet ndermjet tyre e renduan jeten politike ne vend dhe ne dhjetot 1921 filloi kriza qeveritare.
Nderkohe, Ahmet Zogu, kamandant i operacionit kunder Marka Gjonit ne Mirdite, i mbeshtetur nga forcat ushtarake qe drejtonte, rrezoi Keshillin e Larte dhe formoj nje keshille te ri te perber nga element borgjez konservator dhe cifligare qe mbeshtesnin ambicjet e tij per pushtet.
Pasi siguroi postin e Ministrit te Brendshem dhe me pas ate te kryeministrit, Ahmet ZOgu mori masa per te perqendruar te gjithe pushtetin ne duart e tij. Kjo u be shkak qe shume shpejt te krijohej nje opozite e forte kunder qeverisjes se Zogut. Kjo opozite drejtohej nga figura te shquara patriotike si Fan Noli, Luigj Gurakuqi etj.
Kjo opozite demokratike luajti nje rol te rendesishem ne ne miratinim nga Keshilli Kombetar, te statusit te zgjeruar te Lushnjes ne gjetor 1922.
Ne kete status, qe sanksiononte regjimin monarkik, ushtrimi i kompetencave te mbretit iu la perkohesisht dhe ne mase te kufizuar.
Pushtetin Ligjvenes e ushtronte Keshilli Kombetar. statusi i njihte atij kompetenca te shumta dhe te rendesishme, qe i jepnin tiparet e nje parlamenti demokratik.
Ne status, shteti ishte laik, i ndare nga feja.

Revolucioni i qershorit 1924.
Qeveria e Fan Nolit.
Nen presionin e levizjes popullore, qeveria e Zogut u detyrua te pranoje kerkesen e opozites per te organizuar zgjedhjet per Asamblen Kushtetuese.
Zgjedhjet perfunduan ne 17 dhjetor 1923 dhe zogistet me kercenime e manipulime arriten te siguronin 2/3 e vendeve. Opozita demokratike i shfrytezoi rezultatet per te forcuar pozitat e saj. Ajo zgjeroi ndikimin sidomos ne radhet e ushtrise e xhandarmerise, por megjithate ajo e kuptoj qe e vetmja rruge per te vendosur rendin demokratik, ishte permbysja me dhune e pushtetit te cifligareve.
Ne kete gjendje te renduar u vra me atentat demokrati i shquar Avni Rustemi. Ky akt shkaktoi pakenaqesi te medha ne vend. Varrimi i Avni Rustemit u be me 1 maj dhe kjo dite mori formen e nje demostrate kombetare kunder reaksionit zogist.
opozita demokratike i beri thirrje qeveris per te denuar vrasesit por si gjithmone pergjigja ishte "heshtja". kjo sherbeu si preteks per te filluar kryengritjen.
Per drejtimin e kryengritjes, ne Vlore u krijua nje komision i drejtuar nga Fan Noli. i cili do te caktonte drejtimet e kryengritjes per marrjen e Tiranes. U vendos qe, Bajram Curri do te drejtonte kryengritjen ne zonen Verilindore perkatesisht prefekturen e Kosoves dhe te Dibres. Rexhep Shala do te drejtonte zonen e Shkodres dhe Kasem Qafezezi do te drejtonte kryengritjen ne Shqiperine e jugut.
Kryengritja filloi ne 24 maj nga forcat e Bajram Currit te cilet moren Krumen, Dibren, Matin. Ne fillim te qershorit u cliruan Shkodra, Permeti, Berati, Pershkopia. Me 10 qershor kryengritesit hyne ne Tirane. Kreret cifligar arratisen ne Greqi e Itali kurse Zogu kaloi ne Jugosllavi.
Me 16 qershor u formua qeveria e perkohshme e drejtuar nga Fan Noli.
Programi i qeverise parashikonte:
Crrenjosja e feudalizmit dhe vendosja e demokracise.
Marjen e reformave administrative, ekonomike, shoqerore.
Kerkonte maredhenie miqesore me te gjitha shtetet e sidomos me ato fqinje.
Pas permiresimit te gjendjes do zhvilloheshin zgjedhjet e pergjithshme parlamentare.
Qeveria filloi te vinte ne jete programin e saj. Ajo beri carmatimin e popullsise, konfiskoj pasurite e cifligareve dhe mori masa per permiresimin e fshataresise.
Por realizimi i plote i programit ndeshi me veshtiresi te medha te krijuara nga qatqe cifligare por dhe nga krere te lekundur te revolucionit si dhe nga qendrimi negativ i shteteve fqinje.
Qeveria i kerkoi mbeshtetje Lidhjes se Kombeve dhe shkoi ne Asamblene e Lidhjes ne GJeneve ku mbrojti me vendosmeri ceshtjen shqiptare.
Izolimi, presioni nderkombetar si dhe leshimet e gabimet qe beri vete qeveria, nxiten reaksionin e brendshem dhe A. Zogu me perkrahesit e tij qe u armatosen ne Jugosllavi, qe te vepronin per rrezimin e qeverise se Nolit. Zogu gjeti mbeshtetjen e qeverise se Athines e te Beogradit. Jugosllavia luajti rolin kryesor ne mbarevajtjen e planeve te Zogut. Nderhyrja ne kufirin shqiptar filloj ne dhjetor. qeveria shqiptare i kerkoi ndihme qeverise angleze, franceze, italiane si dhe LIdhjes se Kombeve, por ato e bene veshin te shurdher.
Qeveria shqiptare nuk mund te mobilizonte forcat menjehere sepse ato ishin te carmatosur. Elemente cifligare e konservator qe nuk ishin spastruar me pare nga aparati shteteror dhe nga repartet ushtarake, sabotuan organizimin e mbrojtjes. ne keto rrethana, me gjithe heroizmin qe treguan patriotet demokrat, forcat zogiste perparuan me shpejtesi drejt kryeqytetit. Me 24 dhjetor Zogu hyri ne Tirane. Qeveria e Fan Nolit u permbys.
Ne Shqiperi u rivendos pushteti i forcave zogiste.

Ripushtimi Kosoves nga ushtria serbe!
Pas largimit te trupave austo-hungareze dhe bullgare ne tetor-nentor 1918, Kosova u ripushtua nga trupat serbe. Komanda e larte e ushtrise serbe i beri thirrje popullsise shqiptare te mos kundershtonin vendosjen e aministrates serbe ne Kosove.
Serbet ushtruan mbi popullsine shqiptare nje terror e genocid te eger, me qellim qe ti thyej e ti nenshtroje. Por dhuna e autoriteteve serbe ndeshi ne rezistencen e popullit te cilet nuk pajtoheshin me regjimin serb.
Ne kete kohe u krijua organizata politike kunder regjimit serb "Komiteti Mbrojtja Kombetare e Kosoves" (KMKK). Ne programin e tij ai synonte clirimin e Kosoves dhe te viseve te tjera shqiptare, mbrojtjen e shtetit te pavarur shqiptar si dhe demokratizimin e tij. Komiteti u vendos ne Shkoder dhe drejtohej nga Hoxhe Kadri Prishtina. Ne komitet benin pjese figura te shquara Bajram Curri, Hasan Prishtina, Sali Nivica, Hysni Curri, Beqir Vokshi, Elez Isufi etj.
Komiteti i zgjeroi radhet e tij shume shpejt ne shume qytete te tjera. ngriti shume dege ilegale ne disa qendra te Kosoves. Ky komitet krijoi dege edhe jashte vendit.
Permes protestave dhe momerandumeve drejtuar Fuqive te Medha, Komiteti i beri te njohur opiniot publik nderkombetar, ndihmesen qe kishte dhene Kosova ne Luften per clirimin e tokave shqiptare nga turqit osman, Gjithashtu ai i beri te njohur dhe padrejtesite qe i ishin bere kombit shqiptar me coptimin e trojeve te tij. U beri te njohur gjithashtu dhe genocidin qe po ushtronte serbia me shqiptaret e Kosoves.
Ne konferencen e Paqes KNKK muk mundi te shkonte por kerkesat e tyre u paraqiten nga delegacioni i qeverise shqiptare Kerkesa kryesore e tyre ishte bashkimi i gjithe tokave shqiptare qe gjendeshin te pushtuara nga Serbia e Mali i Zi.
Perballe qendrimit antishqiptarte Fuqive te Medha dhe te qarqeve shovinistze te Beogradit, Komiteti percaktoi si rruge te vetme shpetimi, mbeshtetjen ne vete forcat e kombit shqiptar, beshkimin e tyre dhe organizimin e kryengritjes se pergjithshme te armatosur, qellimi strategjik i te ciles do te ishte clirimi dhe bashkimi kombetar.


Politika jugosllave per shkobetarezimin e viseve shqiptare
Me rivendosjen e pushtetit serb me Kosove e ne viset e tjare shqiptare, politika e dhunes, terrorit dhe e shkombetarizimit te shqiptareve qe kishte nisur qe me 1912, mori permasa edhe me te gjera. Ne kete kuader filloi kolonizimi i viseve shqiptare me serb e malazeze, te cilet u vendosen ne tokat e grabitura me dhune te fshatareve shqiptar ne baza te ashtuiquajtures reforme agrare.
Organet e reformes agrare, duke shfrytezuar mungesen e tapive, shpronesuan ne mase fshataresine shqiptare.
U shpronesuan tokat e pjesmarresve ne Levizjen Kombetare, tokat e ashtuquajtura te braktisura dhe kullotat e perbashketa.
U sekuestruan gjithaashtu dhe tokat qe fshataret i kishin blere te cifligaret gjate Luftes Pare Boterore.
shpronesimit nuk i shpetuan as instiotucionet fetare shqiptare. Madje nuk u kursyen as varrezat katolike te Pejes dhe varrezat e shqiptareve mysliman te Tetoves.
Gjate periudhes 20 vjecare ne viset shqiptare u sekuestrua rreth 300 000 ha tohe bujqesore. Ajo iu dha koloneve sllave te ardhur nga vise te ndryshme te Jugosllavise. Paralelisht me shkolonizimin agrare shume kolone sllave u vendosen e neper qytete.
Shperngulja masive e shqiptareve nga trojet e tyre u zgjodh si rruqe kryesore per shkombetarizimin e viseve etnike shqiptare.
Per idete shoviniste antishqiptare ne Klubin kulturor te Beogradit u shqua Vasa Cubrillovici.'me projektin e tij te njohur shperngulja me dhune.
Me masat me te egra te dhunes, u shperngulen nga trojet e veta etnike rreth 300 mije shqiptare. Pjesa me e m,adhe e tyre u vendos ne Turqi. pjesa tjeter ne Shqiperi e ne vende te tjera,
Si rrjedhim i shpernguljes se shqiptareve, ndryshuj dhe struktura etnke e popullsise. Keshtu nga 90% qe zinte popullsia shqiptare ne Kosove ne 1912, Numri i tyre u zvogelua nen 70% ne 1941.

Rritja e levizjes pr clirim e bashkim kombetar!
Megjithese levizjet per tu bashkuar me Shqiperine ishin shtypur, aspirata per bashkim kombetar kishte mbetur gjalle. Qendresa kunder sundimit serb kishte mare shume shpejt perpjestime te gjere duke u shnderruar dora-dores ne nje lavizje te madhe per bashkim kombetar.
cetat clirimtare dhe komitetet lufton me vendosmeri armikun dhe bashkepunetoret e tij dhe njeheresh sqaronin e propogandonin programin e levizjes.
Prej vitit 1919 filloj te njikej si komandant i levizjes Azem Bejtja, ne krah te se cilit gjendej dhe bashkeshortja e tij trimeresh, Shota. Udheheqesit e shquar ishin te pafund e vendosmeria gjendej tek te gjithe. Keshtu, serbet organizuan operacione ndeshkimore te cilat e arriten kulmin ne 1921.
Sic deklaronin vete serbet, qellimi ishte te zhdukej "deti i qeleshes se bardhe shqiptare qe mbulonte Kosoven", qe do te thote te zhdukej Levizja Kombetare Shqiptare.
Serbet detyre te pare i vune vetes, vrasjen e udheheqesve me me ze te levizjes dhe ben gjithcka per ti likujduar ata.
Ne dhjetor 1922 ne rrethinat e Junikut u krijua nje zone e lire, e cila deri ne 1923 administrohej nga levizja nacionalclirimtare dhe kjo zone u be nje baze e fuqishme e kryengritjes ne Kosove. Gjithashtu nje rol te rendesishem pas viteve 1923-24 e luajti dhe zona e lire e krijuar ne Drenice e cila nga populli njihej me emrin "Arbania e Vogel".
Pas fitores se Revolucionit te qershorit me 1924, qarqet serbe rane ne ujdi me Ahmet Zogun per te ndermare veprime luftarake te perbashketa kunder LCK., ashtu edhe kunder qeverisjes demokratike te Shqiperise.
Nje sulm frontal i serbereve u ndermor kunder Azem Bejtes, i cili u plagos rende e me pas vdiq. Cetat serbe po perparonin dhe levizja filloj te bjere, ndonese ceta te vecanta vazhduan te vepronin deri me 1928.

Rritja e levizjes pr clirim e bashkim kombetar!
Megjithese levizjet per tu bashkuar me Shqiperine ishin shtypur, aspirata per bashkim kombetar kishte mbetur gjalle. Qendresa kunder sundimit serb kishte mare shume shpejt perpjestime te gjere duke u shnderruar dora-dores ne nje lavizje te madhe per bashkim kombetar.
cetat clirimtare dhe komitetet lufton me vendosmeri armikun dhe bashkepunetoret e tij dhe njeheresh sqaronin e propogandonin programin e levizjes.
Prej vitit 1919 filloj te njikej si komandant i levizjes Azem Bejtja, ne krah te se cilit gjendej dhe bashkeshortja e tij trimeresh, Shota. Udheheqesit e shquar ishin te pafund e vendosmeria gjendej tek te gjithe. Keshtu, serbet organizuan operacione ndeshkimore te cilat e arriten kulmin ne 1921.
Sic deklaronin vete serbet, qellimi ishte te zhdukej "deti i qeleshes se bardhe shqiptare qe mbulonte Kosoven", qe do te thote te zhdukej Levizja Kombetare Shqiptare.
Serbet detyre te pare i vune vetes, vrasjen e udheheqesve me me ze te levizjes dhe ben gjithcka per ti likujduar ata.
Ne dhjetor 1922 ne rrethinat e Junikut u krijua nje zone e lire, e cila deri ne 1923 administrohej nga levizja nacionalclirimtare dhe kjo zone u be nje baze e fuqishme e kryengritjes ne Kosove. Gjithashtu nje rol te rendesishem pas viteve 1923-24 e luajti dhe zona e lire e krijuar ne Drenice e cila nga populli njihej me emrin "Arbania e Vogel".
Pas fitores se Revolucionit te qershorit me 1924, qarqet serbe rane ne ujdi me Ahmet Zogun per te ndermare veprime luftarake te perbashketa kunder LCK., ashtu edhe kunder qeverisjes demokratike te Shqiperise.
Nje sulm frontal i serbereve u ndermor kunder Azem Bejtes, i cili u plagos rende e me pas vdiq. Cetat serbe po perparonin dhe levizja filloj te bjere, ndonese ceta te vecanta vazhduan te vepronin deri me 1928.

Shqipëria dhe Lufta e Parë Botërore

Jo Ballkani, por e gjithë Evropa ishte në vitin 1914 një fuçi e madhe baruti, në të cilën qenë futur shumë fitila, një prej të cilëve ishte Shqipëria, thotë historiani Michael Schmidt-Neke, i cili në këtë intervistë karakterizon rrethanat politike dhe shoqërore shqiptare të kohës së Luftës së Parë Botërore.
Shqipëria qe duke hedhur hapat e parë si shtet pas shpalljes së pavarësisë, kur ndodhi atentati i Sarajevës më 28 Qershor 1914, që konsiderohet edhe si preteksti për shpërthimin e Luftës e Parë Botërore. Cilat ishin pasojat e këtyre ngjarjeve për Shqipërinë?
Schmidt-Neke: Lufta e Parë Botërore nisi nga Gadishulli i Ballkanit dhe jo vetëm për shkak të vrasjes së arkidukës Franz Ferdinand - trashëgimtar i fronit të Austro-Hungarisë - por, për shkak se Luftërat Ballkanike të viteve 1912-1913 ishin një lloj faze prove. Askund në Evropë gjashtë fuqitë e mëdha të asaj kohe, pra Rusia, Britania, Franca, Italia, Gjermania dhe Austro-Hungaria, nuk ishin aq të përkushtuara për të realizuar interesat e tyre konkurruese në bashkëveprim me shtetet e reja kombëtare. Kjo ishte vënë tashmë re që në vitin 1878 në Kongresin e Berlinit, përfundimet e të cilit ishin të pafavorshme për shqiptarët dhe kjo gjë tani u ashpërsua më tej.
Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë dhe njohja e saj ndërkombëtare në Konferencën e Ambasadorëve në Londër në korrik 1913, qe nga njëra anë rezultat i natyrshëm i lëvizjes kombëtare shqiptare, sepse në qoftë se askush nuk kërkon mëvetësinë si shtet, ndoshta një i tillë as nuk themelohet. Por, nga ana tjetër, shpallja e pavarësisë më 28 nëntor 1912 nuk do të kishte pasur efekt, nëse do të kishin triumfuar pozicionet e Rusisë, apo Francës, të cilat nuk kishin asgjë kundër një zgjerimi të Greqisë, të Serbisë dhe të Malit të Zi në gjithë Ballkanin Jugperëndimor.
Shqiptarët patën fat, sepse konjunktura politike po ndikonte në favor të një Shqipërie të pavarur dhe fat të keq për shkak se ajo nuk punoi në favor të bashkimit të zonave të populluara me shumicë shqiptare. Kompromisi ishte njohja e Shqipërisë si një principatë prej gjashtë fuqive të mëdha, por vetëm brenda kufijve të ngushtë të saj, siç i kemi sot. Një kompromis tjetër qe emërimi i princit Wilhelm zu Wied si princ i Shqipërisë, sepse për shkak të origjinës, lidhjeve farefisnore dhe fesë, ai nuk ndeshi te asnjëra palë në kundërshtim të pakapërcyeshëm.
Por, në qoftë se gjendet një zgjidhje përmes një kompromisi mes gjashtë palëve, kjo bëhet e pavlefshme, nëse palët papritmas fillojnë të qëllojnë mbi njëri-tjetrin. Me largimin e Princ Wiedit, Shqipëria u kthye në arenën ndërkombëtare, sërish në atë pikë ku kishte qenë para Konferencës së Ambasadorëve: në një tokë që sipas të drejtës ndërkombëtare nuk i takonte askujt.
Kjo përkeqësohej më tej edhe prej faktit, se në vend nuk kishte asnjë faktor qendror që do të qe në gjendje ta mbante shtetin të bashkuar. Romani i Ismail Kadaresë, "Viti i mbrapshtë", e përshkruan këtë kaos shumë tragjikomik, në të cilin shpejt as shqiptarët dhe as të huajt nuk po e merrnin më vesh se cili qe aleat me kë dhe kush luftonte për çfarë. Si rezultat, pavarësia pas më pak se dy vjetësh u pezullua për të filluar të funksiononte përsëri në janar të vitit 1920 në Lushnjë.
Kur shpërtheu Lufta e Parë Botërore, Shqipëria qeverisej nga princ Wiedi. Ju keni shkruar në një studim: “Regjimi i Wiedit nuk ishte vetëm një pjesë e historisë shqiptare, por qe një gur i rëndësishëm mozaiku në panoramën e Evropës, në kulmin e krizës së imperializmit, e cila shpërtheu në Luftën e Parë Botërore”. Në ç'mase ishte periudha e qeverisjes së tij një pjesë e rëndësishme në kontekstin politik evropian dhe global?
Schmidt-Neke: Fan Noli, udhëheqësi i Kishës Ortodokse dhe kryeministri revolucionar i vitit 1924, ka thënë për princ Wiedin: “Atë mund ta fajësojmë vetëm për një gjë: që nuk mund të bënte mrekulli”. Në periudhën komuniste flitej për ksenokraci, pra për sundimin e huaj, që do të thoshte se Wiedi kishte shkuar në Shqipëri për të zbatuar interesat e huaja, por jo për t'i shërbyer vendit dhe popullit të saj.
Natyrisht që dështimi qe i parashikueshëm, edhe për shkak se ai nuk sillte me vete asnjë lloj kualifikimi për këtë funksion. Ndryshe nga princët dhe mbretërit gjermanë, që ishin vendosur në Greqi, Rumani dhe Bullgari, ai nuk kishte kohë për të mësuar nga gabimet e tij dhe për të përmirësuar mungesën e njohurive për vendin. Edhe vendimi i tij për të marrë pjesë si oficer gjerman në luftë, tregon se sa pak ishte adoptuar ai me rolin e tij si kreu i shtetit.
Çështja që është diskutuar me shumë forcë, përsëri këtë vit, është nëse Lufta e Parë Botërore qe e predestinuar të shpërthente, sepse konkurrenca e gjashtë fuqive imperialiste e kishte bërë të pashmangshme, apo nëse ishte e mundur një stabilizim i rendit të paqes. Kjo mospërputhje e politikës së atëhershme evropiane u bë e qartë në mënyrë mjaft shembullore në Shqipërinë e vogël. Nga njëra anë u bë e mundur të gjendej një konsensus në formën e një Shqipërie të pavarur me princin Wilhelm zu Wied në krye, nga ana tjetër, më pas, në qeveritë kombëtare fitoi përparësi politika për ndjekjen e interesave të veta me çdo kusht.
Jo Ballkani, por e gjithë Evropa ishte në atë kohë një fuçi e madhe baruti, në të cilën qenë futur shumë fitilë, një prej të cilëve ishte Shqipëria.
Shqipëria nuk ka qenë pjesëmarrëse aktive në Luftën e Parë Botërore dhe konsiderohet si top loje, apo plaçkë tregu e interesave të fuqive, që merrnin pjesë në luftë. Edith Durham ka thënë në këtë kontekst: "Shteti i sapokrijuar i Shqipërisë ju hodh përpara ujqve për të shpëtuar shtetet më të vjetër”. Sa qëndrojnë këto pohime?

Schmidt-Neke: Shqipëria nuk mund të ishte si shtet palë ndërluftuese, sepse nuk kishte shtet shqiptar. Shqipëria qe territor i pushtuar nga austriakët, serbët, malazezët, grekët, francezët, bullgarët, italianët, dhe secili prej tyre kishte aleatët e vet shqiptarë. Kushtet e vitit 1913 u rikthyen edhe më me forcë.
Ekzistonin ide krejtësisht të ndryshme, se si do të organizohej Ballkani pas luftës. Nëse do të kishin fituar Fuqitë e Treshes, Jugosllavia nuk do të kishte lindur, dhe ekzistencës së Serbisë dhe të Malit të Zi do t'i kishte ardhur fundi prej një zgjerimi të mëtejshëm të Austro-Hungarisë drejt Juglindjes dhe ekspansionit perëndimor të Bullgarisë. Rikrijimi i Shqipërisë si shtet i pavarur nuk kishte ndonjë prioritet të lartë për askënd.
Parrulla e "vetëvendosjes së popujve", që propagandonte presidenti amerikan Wilson drejtohej kryesisht kundër Austro-Hungarisë, dhe pas luftës u bë e qartë se në atë rast nuk bëhej aspak fjalë për një e drejtë universale të njeriut.
Kishte vetëm pak njerëz, që angazhoheshin për Shqipërinë, dhe për fat të keq ata nuk kishin shumë ndikim, si Edit Durham, Leo Freundlich apo Aubrey Herbert.
Sa dhe në ç'formë kanë ndikuar ngjarjet e Luftës së Parë Botërore, krahas Luftërave Ballkanike, në krijimin e përfytyrimit të shqiptarëve për fqinjët?
Schmidt-Neke: Këto ngjarje kanë polarizuar shumë dhe kanë përkeqësuar sidomos marrëdhëniet reciproke midis serbëve, shqiptarëve dhe grekëve.
Në politikën zyrtare, Shqipëria u largua nga bashkëpunimi mbarëballkanik, për të cilin u tentua në Lidhjen Ballkanike, duke përjashtuar Bullgarinë dhe nën mbretin Zog Shqipëria u vu në varësi të përgjithshme ndaj Italisë, gjë e cila do t'i kushtonte Shqipërisë më vonë sërish me pavarësinë e saj. /DW/
Fotografia: Gjirokastër (1916). Rekrutët shqiptarë në anën e italianëve