Pjese nga libri tim, "E megjithate ... jetojme!" - Edmond Shallvari.

E  megjithatë...   jetojmë !


Edmond Andrea Shallvari.
                                                   

                                                                     

                                                                                                           

                                                                                                                Në vend të PROLOGUT
     
I ulur para kompjuterit jam në dilemë: Të shkruaj  apo jo  kujtimet  e mbresat e kësaj jete, të meditoj e konkludoj për ngjarje, njerëz, që me dashje apo pa dashje më kanë lënë gjurmë në jetesën time, apo të vazhdoj t’i mbaj të mbyllura në arkivën e trurit, deri sa dalngadalë t’i amortizojë koha dhe siç thuhet t’i marr me vete në botën tjetër?
Për çudi, kaq ishte dilema, se unë i quajturi Edmond (Andrea) Shallvari është e pamundur të pres botën tjetër, pa i lënë kësaj bote shumicën e të panjohurave  tepër të çuditshme, të besueshme e të pabesueshme, serioze e qesharake, të bukura e të shëmtuara njëkohësisht. Dhe për të rruajtur disi ekuilibrin mes këtyre dy botëve, më lejoni që e shkrojtura të ketë më shumë simbole e domethënie, se sa reportazhe, më shumë njerëz realë, se sa emra realë, duke lënë diçka e për botën tjetër.
Mos prisni të gjeni logjikën e një romani, ndonëse ka dramat e tij, mos prisni të gjeni logjikën e një autobiografie, ndonëse ka të vërtetat e saj. Eshtë një rrëfim, por edhe bisedë, është një debat me monologun dhe dialogun e vet. Ashtu siç ndodhemi në një takim miqsh dhe biseda kap tema e ngjarje të ndryshme në kohë, dua të veproj dhe unë në këto shkrime.  
                                       
                                                                                                                                            1 9 9 7
                                                                                 
Ju uroj mirseardhjen të gjithëve dhe ndërkohë që Mira do merret me qerasjen, po filloj me shkrimin e parë, që mund të jetë i njëzeti në rradhën e kujtimeve.
 Ishte fillimi i 1997-s dhe ndofta unë me Miran ishim të vetmit  jashtë shtëpisë atë natë, kur krisma e parë shpoi errësirën dhe paralajmëroi ardhjen e ditëve kataklizmike dhe për Korçën tonë të dashur. Ishte një paralajmërim pa afat, që nuk priste përgjigje nga askush, ndaj dhe përmbante të thënën e të bërën menjëherë, që ithtarë të ndryshëm më pas e interpretuan sipas ithtaritetit përkatës. Ishim për vizitë në shtëpinë e Fredi Blushit, kur trokiti dera dhe dëgjova zërin e të vëllajt taksixhi të thotë lajmin më absurd e të çuditshëm, ”Po vinë!” Ceremonia e mikpritjes u la në mes dhe ne si të ngrirë nga ajo thënie hutuese u ngritëm dhe ikëm, si për t’ju larguar asaj që po vinte atë natë. Qyteti i errësuar nga nata dhe mungesa e dritave, m’u duk si i lënë në mëshirën e atyre që po vinin s’dihej se nga ku e për çfarë. Kur u afruam para bibliotekës, një krismë na ndali për një çast frymën e na shpejtoi ecjen e trembshme. Pra ata që “Po vinë” kishin ardhur çuditërisht bashkë me natën, duke veshur petkun e zi të saj, që paralajmëronte të tjera veshje të zeza të nënave e motrave korçare. Arritëm me një frymë në shtëpinë tonë, kur aty nga lulishtja e Shën Marisë filluan dhjetra krisma armësh të çanin errësirën e natës së parë korçare. Morra shpejt kasetofonin dhe hapa derën e ballkonit. Pasi vura një jastëk poshtë, u shtriva mbi të dhe shtypa butonin e inçizimit. Mira më lutej të futesha brenda se s’dihej ku shkonin plumbat, por unë vazhdoja të merrja çdo krismë duke folur e rënkuar, i përfshirë nga një trishtim deri në dhimbje e dëshpërim. Ajo kasetë është dëshmia më e padeshifruar e absurditetit njerëzor, por dhe akuza më ironike ndaj kujtdo analisti apo ithtari, që ato krisma netësh e ditësh të 1997-s nxituan t’i pagëzonin kryengritje e revolucion popullor. Mund të më gënjeni me kohën e kryengritjeve dhe revolucioneve të pajetuara dhe unë të mirëbesoj, por mos bëni krim ndaj të ardhmes me pseudointerpretimet e të sotmes.    
Dhe kështu, pas asaj nate të parë krismash, Korça u gdhi e pushtuar nga ata që  “Po vinë”. Këto qënie me këtë emër pa emër, atë natë të parë krismash, përdhunuan qytetin tim, vendlindjen time, jetën time, tënden, tuajën, por edhe vetveten.
                                                                                *      *      *

Akte komedie të një tragjedie të saponisur...........
I pari veprim që bëra atë mëngjes të parë, ishte vajtja në shtëpinë e gjykos, siç i themi babajt të Miras dhe të dy në mënyrë instiktive morrëm rrugën drejt një reparti ushtarak në minierën e Drenovës. Si dy shqiptarë të rrezikuar nga pushtues shqiptarë, kërkonim armë për të mbrojtur familjen nga çdo sulm i mundshëm barbarësh. Rrugës rrëzë maleve, lëvizje kaotike njerëzish më krijonin idenë e një beteje të dështuar, që ende s’kish filluar. Krisma të thata e më pas breshërie, mbushnin luginën dhe ne ulnim kokën për t’ju shmangur plumbave. Mundohesha të dalloja në ato qënie që ecnin në drejtime të kundërta, ata që “Po vinë” nga ata që “Po iknin”, por le ta lemë për më vonë këtë dilemë, që në ato çaste pak rëndësi kishte. Arritëm në një depo ushtarake, që ndofta një ditë apo disa orë më parë i vinte shtatë t’i afrohej vetë ariut të Bozdovecit, hymë brenda dhe të vetmet pajisje të pa rrëmbyera ishin ato kundërkimike. Gjykos i vajti syri në një pompë spërkatëse dhe kur e morri më tha se i duhej për të bërë me ilaç rrushtë e oborrit. Kaluam në një depo tjetër, ku të ikurit kishin lënë topat e tipit të lehtë (shyqyr që morrën të tyret), ca mushamara dhe armë zjarri gjysmake.Kërkuam gjithandej për ndonjë pushkë apo automatik, por zhdukja e tyre ishte bërë si me magji. Ca karikatorë i futëm në një çantë, kur në një arkë të hedhur kuturu, gjetëm qindra fishekë. Disa arka që i kapërcenim pa i prekur, ishin dëng me bomba, por ç’na duheshin ato në kushtet e luftës brenda pallatit. Në hyrje të repartit, ndali një furgon i vogël dhe sa hap e mbyll sytë, bombat u zhdukën. As na shanë e as na ranë, por me një të thënë, “Bëni mënjanë!”, mallin bombë e përlanë. Në të dalë të repartit, m’u afrua një kameraman dhe një person me mikrofon në dorë më pyeti greqisht, që përkthyer nga një shoqërues, kërkonte të dëgjonte diçka nga mua për ç’ka po ndodhte aty. Shpreha hutimin e shqetësimin tim për atë situatë anormale e të rrezikshme dhe bëra thirrje mos dëmtohej e keqpërdorej asnjë material në depon me mjete e materiale të karakterit kimik. Nuk mbaj mend me hollësi çfarë thashë tjetër, por di që ai grup televiziv ishte i një kanali grek dhe që persona që më njihnin e jetonin në Greqi më kishin parë në televizionin grek. Siç dukej, gjithshka po ecte si nëpër skenarë të njohur filmash, ku s’mungonte prezenca e një fotoreporteri, në këtë rast grek, as aty në një repart ushtarak mes humbëtirës së maleve.
Me një çantë në sup, me ca karikatorë e fishekë brenda, më dukej vetja i çarmatosur pas një beteje imagjinare, por me njerëz e protagonistë realë. Më i “fituari” ishte gjykoja me trofenë më të çuditshme të betejave: Pompën spërkatëse! Kur u ndodhëm në rrugën anash varreve të qytetit, disa vetura kaluan me shpejtësi dhe gjysmatrupash jashtë dyerve, duke shkrehur kallashnikovët me tytat drejt qiellit, thërrisnin e çirreshin si triumfatorë. Hymë në qytet dhe në një rrugicë prapa pediatrisë, ndaluam pak si për të marrë veten. Më ka mbetur në mendje një skenë trishtuese atë çast ndalimi. Një i njohur që në universitet, mësues i gjuhës së huaj, ecte nxitimthi duke mbajtur mbi sup një derë të shkulur në një objekt, që kur pa tek i bëra shenjë me, “Edhe ti!?”, u skuq, uli kokën dhe iku pa më folur. Kjo logjikë absurde, shprehje e një primitiviteti që si atavizmë ekzistoka brenda qënies njerëzore, më ka munduar vazhdimisht dhe më ka vështirësuar analizën e mjaft situatave dhe rrethanave të realitetit shqiptar. Rregullimi i vetvetes, nëpërmjet çrregullimit jashtë saj, mikroparajsa e individit, mes ferrit shoqëror, janë prezencë në të gjitha shkallët e veprimtarisë së njerëzve e të rangjeve në shoqërinë shqiptare. Formën e një dis’harmonie deri në ekstrem e ndesh në çdo hap që hedh, qoftë si kalimtar i thjeshtë, qoftë si një qytetar i zakonshëm e për më tepër kur vihesh në kontakt me shtetin në gjithë hallkat e tij. Por, le të vazhdojmë ecjen, se kushedi sa do jenë alarmuar në shtëpi nga vonesa tonë. U ndava me gjykon dhe arrita në shtëpine time, duke mos i lënë rradhë Miras të shprehte shqetësimin e merakun e saj.
“S’do ketë bukë nëpër dyqane e të gjithë po rendin për miell”, më tha Mira, duke më treguar nga ballkoni dhjetra njerëz të ngarkuar me thasë me miell. M’u kujtua shoku me derën mbi supe, që e paragjykova çaste më parë, por analogjia me miellin s’kish kurfarë lidhjeje në këtë përpjekje mbijetese. U nisa me Jorgon 9 vjeçar dhe me biçikletën e dhuruar nga nuna Keti (një grua greke, për të cilën do shkruaj më vonë) drejt fabrikës së makaronave, nga vinte dhe vala e njerëzve miellmarrës. Kur hymë në sheshin para fabrikës së bukës dhe asaj të makaronave, u ndodhëm mes një haosi dhe tmerri të papërshkruar. Lëvizje kaotike njerëzish e makinash tip veturash, furgonash, nga ku triumfatorët shkrehnin kuturum armët, për t’ju hapur rrugën drejt depove. Gëzhojat binin mbi kokat tona dhe kur pashë Jorgaqin tim si mbronte kokën me duart e tij, e përqafova dhe e lashë në një kthinë të sigurt, duke i thënë të më priste pa bërë as lëvizjen më të vogël. Cava mes turmës dhe për çudi, forca shtytëse e njerëzve më solli mes thasëve me miell. Ca koklidhur me nga një shami si kauboj filmash, shponin tavanin me breshëritë e plumbave dhe pasi vunë karocerinë e një mauneje, përlanë dhjetra thasë me miell. Dhjetra njerëz tërhiqnin thasë duke rënkuar e thirrur, me fytyra të zbardhura nga mielli.
Aty ishin gjithë moshat njerëzore, në një përpjekje tragjikomike për kafshatën e vogël dhe të madhe njëkohësisht. Aty ishte shqiptari i tjetërsuar, i zhgënjyer, i ofenduar, i revoltuar, i egërsuar, me një instikt të hiperbolizuar urie e agresiviteti. Pashë plakun të shkelej mes thasëve dhe shkelsat të shpëtonin thesin me miell, pashë koklidhurit e armatosur dhe shtetin e përshkelur nga shtetarët e vetë shtetasit. Të gjithë ishim aty, të miellosur e dreqosur, pjestarë të pashmangshëm të atyre që “Po vinë” dhe atyre që “Po iknin”.
Vumë me Jorgaqin thesin mbi biçikletë dhe u kthyem në shtëpi nxitimthi, duke siguruar kështu rezervën disaditore të bukës. Fanatik i moscënimit të pronës së tjetrit, e ndjeja veten fajtor dhe borxhli për atë thes të papaguar. ”Do ta paguaj pas çlirimit”, e thënë kjo që shkaktoi pak humor tek Mira, mes atij ankthi dhe dëshpërimi për të nesërmen tonë. Por ishte për të qeshur e për të qarë, kur mes njerëzve thasngarkuar pashë dhe nga ata, që pa ditur vlerën e funksionimin e mjeteve laboratorike, rrëmbenin aparate analizash, mikropeshore e ku ta di unë se çfarë. Të tjerë, ngatëroheshin mes makaronave të njoma të varura në dhomat e tharrjes, duke i tërhequr e futur nëpër thasë e qese, të transformuara në një lloj mase brumi si lëmshe gjigante të deformuara. Më të duruarit e specialistë në zanatin e tyre, ishin zhvidhosësit e elektromotorave të makinerive, të prizave e releve nëpër murre. Një boshatisje totale e gjithshkaje, për të mbushur sejcili vetveten sipas mundësisë, dëshirës, forcës dhe pangopësisë më të paparë njerëzoshtazore.
Korça e zaptuar kishte marrë ngjyrën gri, që më shkaktonte një ftohtësi trupore e shpirtërore të paprovuar. Tek ecja me biçikletë drejt qendrës, më dukej sikur gjithshka kish ndaluar në kohë dhe çdo lëvizje mjetesh e njerëzish., sikur ndodhte në tjetër hapësirë të kozmosit. Mos isha në një ëndër të mundimshme dhe hapja e syve do më sillte ngjyrat e gëzueshme të jetës? Edhe era që frynte, shpërndante ngjyrën gri të pluhurit, të plehrave. Edhe kaltërsia qiellore ishte strukur universit, duke u krijuar një mjegullnajë grisore mbi qytetin fantazmë. Xhame dyqanesh të thyera, rafte të shkulura e boshatisje e gjithshkaje brenda tyre. Qënie njerëzore, që kishin marrë formën e mallit të rrëmbyer, çaplenin këmbët për t’u rikthyer përsëri më të babëzitur, deri në shëmtimin më të shëmtuar të personalitetit dhe mjedisit shqiptar. Më falni, por s’mund të vazhdoj dot tek kujtoj këto skena të shpërbërjes të hapësirës e kohës të një populli, që po e pësonte si Sizifi. Ajde të pimë nga një gotë, miq të dashur. E kuptoj padurimin tuaj për vazhdimësinë e shkrimeve të mia, por gëzuar e me shëndet të gjithëve, se ato posa filluan e kemi përpara një mal të tërë.

Në mbrëmjen që kish filluar para kohe, fytyrat e rrëmbyesve i fshinte maska e zezë e natës. Hije të deformuara lëviznin qytetit në format nga më të shpërbërat, duke devijuar përmasat njerëzore nga pesha e mallit të rrëmbyer. Një komshi, moshatar me mua, që deri atë natë lante trupin në dushin e sajuar me një qyngj e kazan që nxente ujin me gaz, siç duket, nga alergjia e këtij përdorimi, ja kishte vënë syrin dusheve me korent të dyqanit të një turku, aty në sheshin e 7-ë katshit. Dhe alergjia i kalon përmasat e të zakonshmes, se me sytë e mi pashë të sillte dy pajisje dushi e siç më tha vetë, kish marrë e nja dy të tjera. A thua duhej nga një dush për çdo pjestar të familjes! Sejcili, sipas zanatit e mundësisë, mbushte torbat e thasët me ç’të mundte, duke siguruar të njëjtin mall për 1000 vjet jetë. E shoqja e një tjetri komshiu na solli një palë pandofla falas, pasi i shoqi kish mbushur thesin me dhjetra palë të tilla nga Fabrika e këpucëve.
Të gjitha këto rezerva mallrash, ndronin pronarin në mënyrën më të skajshme e të dhunshme të biznesit ekonomik. Dhe çdo kapërcim i tillë i dhunshëm i pronësisë, si ditën, ashtu edhe natën, shoqërohej nga refreni i çakërdisur i krismave.
* * *

Refren që shkaktoi Tragjedinë e një çmendurie.......
Korça vajtoi banorin e parë të saj, goditur nga një plumb, i dalë nga një armë, e shkrehur nga një bashkqytetar pa kurfarë armiqësie apo inati personal. Korça u skuq nga gjaku i më të pafajshmit, i më të pambrojturit bir të saj. Por lotët e të zezat e asaj nëne, nuk ndaluan dot tragjedinë e një çmendurie, që po mbyllte shtëpi e shtonte varre, që ngjallte urrejtje e hapte plagë mes banorëve e fqinjëve. Në rrugë filluan të dilnin qindra njerëz, me lot në sy e thirrje për ndalimin e kësaj tragjedie vetvrasëse. Ecja dhe unë mes tyre, me dëshirën për të bërë diçka, por e ndjeja veten të pafuqishëm para asaj anarshie totale. Rastësisht takoj Beni Miçinotin, që më thotë se do bëhej një miting paqësor në sheshin para theatrit e më ftoi në grupin organizues. Entusiast pranova, por vura kushtin që në miting të mos fliste asnjë përfaqësues partish, se njerëzit, më shumë se politikë, dëshironin ulje armësh, qetësi e paqe, harmoni dhe siguri për jetën. Sheshi u mbush me mijra qytetarë, pa përgatitje pompoze e parrulla partiake, pa ftesa e imponime interesash materiale e financiare. Si për ironi të asaj situate paqësore, në rrjesht të parë u vunë tanket, që s’dihej kush i drejtonte, se mbi kullën e hekurt të tyre ishin ata me shami në kokë. Ishim disa veta aty para dyerve të theatrit e në shesh një popull që thërriste për paqe e vetëm paqe. Foli Beni e njerëzit njëzëri lëshonin të vetmen fjalë: PAQE!
Zemra sa s’më çante gjoksin e sytë më lotonin, duke u bashkuar me mijra rrahje zemrash e lot dhimbjeje e shprese njëkohësisht.
Le të gënjejnë veten krerët partiakë kur brohoriten nga turmat, por a kanë ndjerë qoftë dhe një çast, të njëjtën rrahje zemre, të njëjtën dhimbje e gëzim, me mijrat e zemrave e shpirtrave njerëzorë? Ne ishim aty më anonimët e anonimëve, që me mijrat bashkqytetare nuk u futëm skutave të shtetit për të dalë më pas në lojën hipokrite të marrjes së pushtetit.
Zbrita shkallët e theatrit, kur Beni më tha të vija pasdite në godinën e Prefekturës, se do mblidhej i ashtuquajturi Komitet i Shpëtimit. Ah, kjo përpjekje hipokrite për përfitim e zaptim situatash në udhëkryq të një populli, me të njëjtit skenarë uzurpues të posteve partiake e shtetërore! Megjithatë, do pranoja të vija, por kur më tha dy-tri emra komitetas, nënqesha dhe morra rrugën drejt shtëpisë, i ndarë në dy pjesë ndjenjash, ku ndërsa ajo e entusiazmit të para pak çasteve filloi të venitej, ajo e zhgënjimit dhe dëshpërimit më tmerronte tmerrësisht. E pashë në lajmin televiziv atë Komitet jo Shpëtimi, por Shpartallimi dhe para syve më dolën koklidhurit e mauneve, veturave dhe tankeve, që mes anarkisë e haosit u pasuruan me pronën e popullit dhe të shtetit. C’ishin këto lloj komitetesh shpëtimi, që na dëgjonin veshët e po mbinin njeri pas tjetrit në qytetet jugore të Shqipërisë? Ishin vetë protagonistët e shkatërrimit, eliminimit të kundërshtarëve, por edhe të ndërtimit të parajsës e kupolës së tyre mafioze. Deri më sot nuk kam dëgjuar apo lexuar asnjë analizë objektive e shkencore të kataklizmosë të 1997-s dhe sigurisht s’më mbeti mua rradha për një gjë të tillë. Nëse shpreh atë çka jetova e pashë, nëse shpreh atë çka ndjeva e vuajta dhe të gjitha këto janë reale ashtu si vetë shkrojtësi i tyre, s’ka burrë nëne të më bindë për të kundërtën!
Boll e mësuam historinë, sipas interesave të protagonistëve të saj!
Por, ç’rëndësi kanë analizat e shkaqeve e pasojave, të skenave e prapaskenave, që e katandisën vendin në një barbari dhe anarki totale, për atë çift intelektual të emigruar në Greqi, që një ditë të tillë ogurzeze, i vetmi fëmijë i tyre, një i shkëlqyer në mësime, një e ardhme kaq e domosdoshme për këtë vend, do mbyllte sytë përgjithmonë, i goditur nga një plumb qorr nga bashkqytetari i tij. Ishte duke ecur në rrugën e njohur të spitalit dhe pak hapa më lart, nga thellësia e lulishtes pas Pandës, u dëgjua nje krismë, një rënkim e thënie, “Më vranë!” dhe në krahët e xhaxhajt u shojt jeta në më të bukurën çast të saj, e më të pafajshmit djalë korçar. Pashë vargun e njerëzve të lotonin tek përcillnin një jetë të shuar, pashë atë nënë zezëveshur të drobitur e zalizur, pashë atë baba fatkeq të ulërinte e të sulej në varrin ku po zbriste për të mos u kthyer më trupi i njomë i djalit. Dhe me lot në sy e dhimbje në shpirt, fillova të shkruaj thirrjen time për bashkqytetarët e mi. Në atë çast, televizori lokal jepte direkt qytetarë të ndryshëm, që bënin thirrje për ndalimin e të shtënave, për qetësi e gjakftohtësi, ndaj dhe unë vendosa të shtoj forcën e kësaj thirrjeje aq të dëshiruar, me ato çka shkrojta pak më parë. Nga rrugët e qytetit jeta ishte zhdukur e strukur shtëpive e pallateve. Ecja drejt godinës televizive, sikur shkelja në një planet të akullt, hapa derën dhe kur thashë qëllimin e vajtjes, më shoqëruan në zyrën e drejtorit. Një kërkesë e kuptimtë nga drejtori për të mos patur ngjyra politike ajo çka do flisja dhe pasi u bind, më çuan në studion e lajmeve. Zëri më dridhej, jo nga emocioni para kameras, por nga ato çka po lexoja, duke dashur ta përcillja këtë mesazh dhimbjeje e lutjeje për ulje armësh tek çdo shikues. Kur mbarova, pashë lot në sytë e të gjithëve, dëgjova një, “Të lumtë!”, ndjeva shtrëngim të fortë duarsh dhe një lehtësim në shpirt. Do mbushë një boshllëk në këto shkrime gjetja e asaj thirrjeje, për të kuptuar e ndjerë sot disa të vërteta lotësh të 1997-s.

Dhe kërkimi nuk zgjati shumë, se sekretarja ime perfekte e bashkëshorte njëkohësisht, pa udhëzime kodesh e datash, aty mes shkrimeve të mia, gjeti origjinalin e dëshiruar të asaj thirrjeje të paharruar. Nuk është krijim në komoditet zyrash redaksish nga ndonjë gazetar apo publicist rrogëtar, ndaj mos e paragjykoni për nga stili apo rregullat gazetareske. Në ato çaste kur dheu mbulonte trupa njomëtarësh të pafajshëm, pena ngjyhej në gjakun e plagëve dhe në lotët e vajtuesve, duke ngritur aktakuzën më të rëndë ndaj shtetit të çoroditur e të vetmohuar. Në ato çaste doli dhe një zë modest nga studioja televizive korçare..........
Korçarë të dashur!
Ju flet shpirti im i brengosur, i tronditur, nga bataretë e armëve, shpirti im i etur për qetësi e jetesë normale.
Lulet e pranverës u shpuan nga plumbat, por plumbat nuk janë farë e jetës, veçse e të zezës vdekje.
Nuk më vjen keq të vritem për një ideal madhor, por në u vrafsha sot nga plumbat e vëllezërve të mi, kush vallë do më përcjellë në varr?! Sepse në banesën e fundit, unë dua të më përcillni ju korçarët e mi, miqtë e mi, e jo vrasësit e mi.
E në mbetsha gjallë ndër të gjallë,
pyes se si do na vejë hallë,
veç në paçim ca kurajë,
që zemra kurrë më mos na qajë.
Në paqe ne korçarëve nuk na ka hije ftohtësia e armëve, por melodia e kitarës. Ku e latë ju djem të rinj kitarën e dashurisë? Vajzat presin mesazhet e dashurisë suaj, mos i llahtarisni ato me tmerrin e krismave.
Sa na ka marrë malli për serenatat korçare!
Shndroni pra këmbëzën e armës në tel të kitarës, krismat e nxjerra, në këngën: Në mes të natës në qetësi, ti në ballkon më rrije....dhe unë menjëherë do vrapoj rrugicave, bashkë me ju e do këndoj mor miq me aq forcë, sa ta lemë Korçën pa gjumë.
Dhe Korça do ta pranojë këtë pagjumësi, se do jetë pagjumësia më e lumtur e saj. E në rast se ende keni fishekët e gishtin në këmbëz të armës, prisni ju lutem, se kam një propozim: Ejani të gjithë, Korça e qielli le të na falin për një çast. Le të zbrazim njëherë e mirë lart armët për herë të fundit, për të fituar këtë rradhë mbi vetë veten tonë! (Fundi i thirrjes)

Nuk di nëse forca e valëve televizive kish aq fuqi depërtuese në eterin e asaj hapësire të ngurosur, por di të nesërmen përqafimin e një nëne dhe urimin më nënësor, “Hallall qumështi i nënës o bir!”
Ah, sikur ta mbanin këtë hallall qumështi të paprishur ata “bij nënash”, që vetë ky hallall i ngjiti posteve, por që e bastarduan dhe e shndruan në lot e gjak, në arratisje e syrgjynosje të qindramijë shqiptarëve!
I vetmuar ecja qytetit dhe veç bekimit të asaj nëne, asnjë rreze shprese nuk ma ngrohte shpirtin. Qyteti sikur po më largohej nga këmbët dhe më krijonte udhëkryqe rrugësh e mendimesh. I ndalur në një udhëkryq të tillë, e ndjeva veten për një çast në vargun e atyre që “Po iknin”. Ja vlen të vazhdoj shprehjen e çasteve të tilla, me vargjet e krijuara pas tre vjetësh në poezinë me titull:
Mars 1997
Dita natës i lutej:
Më jep pak errësirë!
Dielli në vetvete strukej
Mes zjarrllëkut të ngrirë.

Ktheja kokën prapa
Kish filluar shpërbërja
Pas mbetej hiçi
I ndjekur nga asgjëja.

Fund invazioni
Asgjëja u pushtua.
Vetveten ndiqja pas
Apo vetvetja mua?!
Maj 2000 Selanik

E ndërsa këto vargje u krijuan në kushte komode e largësi kohore 3vjeçare nga ngjarjet e 1997-s, them të paraqes më poshtë poezinë “Pa titull”, të shkruar pikërisht në një nga ato ditë marsi, ashtu nxitimthi e drithshëm, pa pretendime rregullash poetike, por frymëzuar ama nga vargjet e njohura, “Shqipërinë e morri turku i vu zjarr...” etj,etj.

Shqipërinë e “morri” shqiptari i vu zjarr
Shqipëtar, mos vrit, por duku atdhetar!
Mjaft luftove shqipëtarin, mor fatzi
Lufto djallin dhe fut ëngjëllin në gji!

Hapi sytë dhe shiko si po shton varet
Nëna qan birin e vrarë, qajnë dhe malet
Hidhe poshtë mor i shkretë, atë armë të mallkuar
Ndryshe çfarë do të mbetet, kur kombi të jet’ shuar!?

O moj Shqipëri e mjerë, ç’të zuri kjo lëngatë
Armikun s’ke në derë dhe ti lyer me gjakë
Si s’plas kjo zemra ime e shpirti i lënduar
Largohem kokëulur, kush vallë më ka “dëbuar!?”
Mars 1997

* * *

Ta kenë të qartë të njohurit e të panjohurit, me çdo lloj aftësie mendore njohëse e gjykuese, se ç’ishte ajo IKJE MASIVE e 1997-s, që shpesh u paragjykua sipas interesave e pozicioneve egoiste të njerëzve, të thjeshtë apo të graduar në shoqëri. Të mos e zgjat pastaj, me një pjesë të ikurish që u vetetiketuan për të fituar më lehtë në konsolidimin e tyre aty ku shkuan. Sepse nuk do mund të dal dot nga labirinthi i analizave kontradiktore, që përmban gjithë procedura vlerësuese e kësaj kategorie të ikurish. Nga vetë rrëfimet e ardhshme, do kuptohen më thjesht të panjohurat dhe enigmat e mjaft ngjarjeve e fenomeneve. Sa për mua, pjestar familjarisht në atë IKJE, paragjykimet dhe etiketimet e tipit EMIGRANT, I ARRATISUR POLITIK, etj, etj, janë pjesë propagandistike mediokre e një sistemi mediokër politiko-ekonomik shqiptar.
Unë, miq të dashur, ashtu si mijra bashkqytetarë të mi, pashë e ndjeva me sy e me gjithë qënien time, KATAKLIZMONE në vendin tim. I tmerruar dhe për të shpëtuar veten e familjen prej TIJ, hymë dhe ne në anijen e NOES, duke ikur drejt të panjohurës, por me shpresën e mbijetesës. Në atë anije ishim mijra, nga të lindurit e të palindurit ende, me ëndrra e shpresa të vrara, të vdekura e të ringjallura njëkohësisht. Nuk i futa unë mijrat e të ikurve në atë anije NOEANE, prandaj është e kotë çdo nxjerrje apriori e tyre nga kushdo qoftë. Nuk di nëse në ato çaste paranisjeje, ishim ne që numuronim zbrazësinë e ditëve të fundit korçare, apo ishin ato ditë që numuronin zbrazësinë njerëzore të qytetit.
Në një nga këto ditë, dola rrugëve të qytetit me aparatin fotografik në dorë, si për të shkulur nga realja shkatërimin barbar e rikthyer normalitetin. Guxova të merrja me vete Jorgaqin dhe Pirushin e vogël e të tre për dore, si të zbritur nga planeti i padjallëzisë, morrëm pamjet filmike më ironike të fatit të tokësorëve korçarë. Dyqane të shkatërruara, por të veshura me arne dërrasash e llamarinash, që dhe piktori më abstraksionist do t’i ketë zili. Një tank para Bankës së gurtë, me tytën drejt Hotelit 9-ë katësh, që do çuditë çdo strateg ushtarak të NATO-s dhe Pentagonit amerikan! Në të ashtuquajturin trekëndëshi (mos e ngatëroni me të Bermudës), ku ndahet rruga në dy kahe, atë të spitalit dhe të varreve, një tjetër tank me tytën si çibuk të varur anash dhe në mbrojtje të tij dy policë! No koment!
Hipa Pirushin mbi tank dhe shkrepa aparatin, duke krijuar kështu fotografinë me kodin më enigmatik.
E ndërsa tanket mundoheshin të krijonin ditën idenë e rojes së hekurt të qytetit, ide e gënjeshtërt e qesharake njëkohësisht, errësira e natës i përpinte në të zezën e saj sunduese. Dhe atëhere, copra të errëta lëvizëse merrnin formën e qënieve dykëmbëshe, që me tmerrin e krismave shurdhuese vrisnin çdo natë ëndërrash njerëzore.
Komshiu në pallatin përballë gjeti një copë letër hedhur poshtë derës, ku i kërkoheshin qindramijra lek, ndryshe ato qënie dykëmbëshe do t’ja coptonin jetën. Dhe atëhere komshiu, që s’i kish parë as në ëndër ato lek, jo t’i kish prekur me dorë, u përgjigj me gjuhën e armës, duke shtënë çdo natë nga ballkoni, ashtu kuturum, deri në çastin e skadimit të afatit ultimativ. Ai çast na shtriu rrafsh me dyshemenë të gjithëve, duke detyruar Jorgon dhe Pirushin të zinin veshët me dorë nga breshëritë shurdhuese të armëve. Nuk pati të vrarë nga kjo betejë, por i stërvrarë mbeti gjumi e shpirti i njerëzve të mëhallës sonë. Dhe ky gjumë e shpirt do të rivritej përsëri pak kohë më vonë, por që është rasti ta përshkruaj tani. Ndodhi kur kish hyrë në zbatim plani i shpërnguljes sime në Greqi, kurse Mirushja ime me dy djemkat, të përjashtuar nga ky plan absurd, përjetonin ende tmerret pambarim të krismave. Rradhën e kishte pallati tonë, me protagonist mbrojtës Peron e katit të tretë në hyrjen tjetër. I vetmi “krim” i Peros, ishte pronësia e një veture që e mbante në garazhdin tek sheshi para pallatit. Veç ta shikoje si kujdesej për të, do kuptoje sakrifikimin e jetës së tij atë natë, kur ndjevi se dikush desh t’ja vidhte. Ishin më shumë se dy veta që po mundoheshin të shkallmonin derën e garazhdit dhe Peroja ju thirri të largoheshin me të mirë.
“Nuk kemi punë me ty”, u përgjigj një zë i pasuar nga një tjetër më i fortë, ”Na lerë të marrim veturën dhe s’do pësosh gjë”, duke vazhduar të godisnin derën e kyçur të garazhdit.
“Po ajo është jeta ime morre plehra!”, thirri sa mundi Peroja dhe shtiu në ajër për t’i trembur. Kaq ishte vendi i fjalëve, se të nisi një kryqëzim krismash nga të dy palët, që zgjoi mëhallën e fqinjët e saj. Peroja i shtrirë në ballkon shtinte në drejtim të garazhdit, kurse hajdutët e kriminalizuar përgjigjeshin me breshëri drejt pallatit nga ku dëgjoheshin ulurimat e familjarëve. Dikush, apo vetë krismat, zgjuan policinë gjysmake e krejt amatore, që u shfaq kur plumbat mbaruan dhe hajdutët u zhdukën mes errësirës. Peroja i mbytur në gjak mbante sytë me dorë dhe nga të qarrat e grave u mendua mos ishte plagosur për vdekje. Por shyqyr Zotit ishte jashtë rrezikut dhe plumbi kaluar tangent ballit, kish hapur një plagë, ndofta të rrezikshme për syrrin. Ende pa u gdhirë mirë, me përpjekje shokësh e miqsh, u nis për mjekim në spitalin e Follorinës.
Një mëngjes marsi, hipa në autobusin urban të linjës Korçë-Maliq, për të parë gjëndjen e Fabrikës për ushqim blektorie, që e kisha në pronësi bashkë me një djalë nga Maliqi, të thirrur shkurt Xhevo.
Në degëzimin e rrugës në Libonik, autobuzi nuk mund të merrte majtas për në qytet, se maliqarët kishin vënë barrikadë në tërë gjerësinë e asfaltit një autobuz të vjetër, për t’u mbrojtur nga çdo sulm i jashtëm korçar. Detyrimisht vazhduam rrugës drejt, për të hyrë nga zona e ish NRGJ-së. Pa arritur tek urra, shoferi ndaloi autobuzin i detyruar nga një postbllok njerëzish të armatosur me automatikë. Njëri nga rrojet u afrua dhe tha, ”Na vjen keq, por këtu duhet të zbrisni dhe të vazhdoni më këmbë. Urbani nuk lejohet të hyjë në Maliq”.
Kur zbrita dhe njoha Malon, një djalë trupmadh në kufijtë e njëqindkilshit, morra frymë disi normalisht, se me të ishim ulur dhjetra herë kafeneve të Maliqit. Me pamjen e një kaçaku babaxhan, hapi krahët, dhe duke më përqafuar më tha fjalët më luftarake pe triumfatori, ”Mos ki merak, se fabrikën e kemi rruajtur me Xhevon me tank”.
Gjëndja brenda në qytet nuk ngjasonte me Korçën. Mbase vogëlsia e qytetit dhe lidhjet fisnore e shoqërore, kishin shmangur shkatërrimet e vjedhjet.
Por, nuk kish ndodhur kështu me stallat e derrave të Zervosit në të djathtë të rrugës nacionale, as një kilometër larg Libonikut. Maniakë ziliqarë, të varfër në shpirt, nuk e ndalën barbarizmin as para atyre kafshëve të pafajshme mishdhënëse për tryezën njerëzore, që u masakruan nga plumbat e kallashnikovëve. Dhe bashkë me derrat e pushkatuar, u zhduk si me magji gjithë kompleksi i stallave. Dhe bashkë me atë kompleks kohor, u ndërpre prodhimi cilësor i linjës së sallamit e shitja e mishit të freskët. Dhe bashkë me atë.........Sa “bashkë” të tilla ka arshivuar inventari i ekonomisë shqiptare dhe i memories njerëzore!?
Vajta në shtëpinë e Xhevos dhe ai më tregoi se si kish kaluar ditë e netë në fabrikë dhe se si një tank bënte rroje në anën e rrugës për Lozhan, në gjithë gjatësinë e Kombinatit të Sheqerit. Për të rruajtur veten e familjen, shpesh rrinte natën në tarracën e shtëpisë me armë në dorë. Kur i thashë vendimin tim për t’u larguar nga Shqipëria, më tha i prekur se të njëjtën gjë kish vendosur dhe ai. Dhe bashkë me ikjen tonë, ikte dhe një aktivitet modest prodhimi ushqimi për blektori. Dhe bashkë me këto “IKJE” të pandalshme njerëzish, aktivitetesh, profesionesh, talentesh, mjeshtrish, ikte një pjesë e shenjtë e të shkuarës, të tashmes dhe të ardhmes së Shqipërisë.
E megjithatë, miq të dashur, jeta përsëri triumfonte e vazhdonte, qoftë me paradokset e saj, me të qarat e të qeshurat e saj. Doni një nga çudirat e atyre ditëve të asaj jete? Keni dëgjuar për kohërat kur pa dalë ende paraja, njerëzit shkëmbenin prodhimet e sendet e ndryshme sipas nevojave që kishin? Më jep një dele, të të jap një qyp, etj,etj këmbime nga më të ndryshmet.
Maliqarët 1997-a i bëri pronarë tankesh, falë repartit tankist në zonën e tyre. Një grup i tmerrshëm korçar, i njohur për vjedhje e krime te rënda, 1997-a i bëri pronarë mallrash elektroshtëpiake (veç mijra te tjerave), falë dyqaneve dhe supermarketit të vetëm në qytetin e tyre. Të dy grupvjedhësit korçaromaliqar, realizuan shkëmbimin më të çuditshëm të të gjitha kohërave, të vjetra apo moderne qofshin.
Nga grupi korçar: ”Mirdita. Si venë punët?”
Nga grupi maliqar: ”Bereqaves. Jo aq sa juve ama”.
Nga grupi korçar: ”Mos u qani. Nga armët jeni më mirë se ne”.
Nga grupi maliqar: ”C’i duam vetëm armët. Ju keni tërë dyqanet në dorë.”
Nga grupi korëar: ”Ha, ha, ha! Po pse jemi këtu, të merremi vesh me njëri-tjetrin. Troç muhabeti! Duam një tank!”
Nga grupi maliqar: ”Një e dy po të doni, ju çfarë na jepni nga ato tuajat?”
Nga grupi korçar: ”C’të doni. Pranoni nja dhjetë video e ndonjë televizor për një tank?”
Nga grupi maliqar: ”E thënë e bërë!”
Shtrëngim duarsh dhe në prezencë të dy grupeve, realizohet këmbimi i mësipërm. No koment!
* * *

Dhe ja ku arrita në të dielën e 30 marsit 1997.....
Dimri korçar vazhdonte dufin e zbardhjes së çdo gjëje, që nga mali i Moravës e kodrat përreth, deri në rrugiçat me kalldrëm e asfaltet e bulevardeve. Ndërsa bardhësia rruante pastërtinë e saj lartësive, brenda në qytet shëmtohej në formën e llucës të baltuar asfalteve e të akullit të nxirrë e të gunguar nga shtrembërimet e kalldrëmeve të rrugicave. Mes qënies sime dhe asaj natyre minusgradëshe, ishte krijuar një dualitet i ankthshëm dhe i mornicshëm, që do më ndiqte pas edhe përtej kufijve, në të 180 ditët e vetmisë më të vetmuar të jetës sime. Në të ashtuquajturin vendin “në kolltukët”, një kafenio në vargun e klubeve karshi hotel nëntëkatshit, u vendos nisja ime pas drekës, me të njohurin Dhorin e Opit. Gjithshka ishte gati, që nga dokumentat për kalimin e kufirit, deri në plaçkat personale. Ato çaste puthjesh e përqafimesh me djemkat e Mirushen time (siç do ta quaja më pas në letrat e mia gruan time të dashur), më kanë mbetur ashtu të prekshme, të mallëngjyeshme e të njomëshme nga lotët në kujtesën time. Në çdo situatë mundimesh e të papriturash, në çdo ndodhje udhëkryqesh e tundimesh, ato çaste do më jepnin dorën e ndihmës e të kurajës, forcën e durimit dhe përballimit të presioneve e reagimeve tendecioze.
Benci i bardhë i Dhorit, s’desh t’ja dinte nga pengesat që krijonin llucrat dhe kurthet e gropave, të fshehura nën borën e baltosur. Tek kalonim me rradhë fshatrat në të majtë e të djathtë të rrugës, munda të shkrepja aparatin fotografik dhe të fiksoja pamjen e fundit më ironike e tragjikomike të vendit që po lija pas, një tank të braktisur, të anuar nga rruga, që dukej sikur na lutej ta merrnim pas në ikjen tonë përtej kufirit. Ankthi i procedurës së marrjes së vulës në doganën greke nuk zgjati shumë dhe në çastin kur Dhori i dha gaz bencit me thënien, ”Na vaftë mbarë rruga!”, bëra kryqin i lehtësuar, duke ju lutur zotit të më ndihmonte në këtë lloj aventure të imponuar.
Kisha lënë pas botën time 40 vjeçare, të vërtetë e të mashtruar njëkohësisht, të gëzueshme e të lëndueshme në padjallëzinë e sinqeritetin e saj. Kisha marrë me vete botën time 40 vjeçare, të ndërprerë në kohë e hapësirë, të kryqëzuar në udhën e një realiteti të irealizuar e tjetërsuar në ekzistencën e vet. Por, kisha lënë dhe marrë njëkohësisht në botën time 40 vjeçare, më të pastrën botë të lumturisë e gëzimit, të ekzistencës e triumfit të vazhdimësisë, Mirushen me dy djemkat tanë, Pirushin dhe Jorgushin.
Ishte koha kur ndarjet e imponuara nuk përmbanin vetëm vulën përgjegjësore të mekanizmit të shkurdisur shtetëror, por edhe të qënieve të veçanta njerëzore, produkte të një trashëgimie e formimi mangësor gjenetikoshoqëror. Shpjegimi i një konkluzioni të tillë do dalë në vazhdim, përmes fragmenteve jetësore në 180 ditëshin odiseor thesalonikas.

* * *

Kapitulli i Letrave të mia
(prill-shtator 1997)
I vetmi ngushëllim e lehtësim shpirti, e vetmja hapësirë e lirë shprehjeje dufi e gëzimi, e vetmja mënyrë komunikimi shpirtëror me Mirushen e djemkat, e vetmja rrugë për të filozofuar, dialoguar e monologuar, ishin minutat e orët e shkrimit të letrave. Ato çaste shkrimi, vetmia arratisej, distanca arrinte në zero dhe nuk merrej vesh nëse isha unë në Selanik apo Selaniku ishte korçarizuar, duke më sjellë në krahët e mia gëzimin e familjes së munguar. Kam këtu një dosje të mbushur me dhjetra e dhjetra letra, që tek i shfletoj dhe lexoj nxitimthi, më shfaqet një vetvete e shkuar, që më ngjall nostalgji përzjerë me një lloj zhelozie ndaj saj. Ndërsa sot, kur shkruaj për një ndodhi të asaj kohe, e gjej kollaj shkakun, pasi pasoja tashmë është në të shkuarën e saj, në ato letra gjithshka ishte pasqyrim e gjykim i çastit, pa ditur surprizat e të mëpasshmes. Prandaj e quaj më të arsyeshme, që më poshtë të paraqes pjesë letrash me origjinalitetin e tyre, si dëshmi e të vërtetave, të hidhura apo të ëmbla qofshin.

4 prill 1997
Mira ime e dashur!
Vogëlushët e mi të shtrenjtë!
Mirë i thonë, që kur s’ke oreks, sado të ta shtrojnë tavolinën, asgjë s’të hyn në sy. Në këtë gjendje ndodhem unë këtu në Selanik, ku asgjë s’më hyn në sy pa ju patur dhe ju pranë. Më shikon 10% e syve, më gëzon 1% e shpirtit dhe çdo ditë që kalon po më bën më të menduar e të merakosur. Mungesa e krismave jo vetëm s’më qetëson, por më bën t’i ndjej dhe ditën. Mos vallë dua t’ju jap zemër kot se vetë jam në të tjera pozita? Përkundrazi. Unë kam nevojë të më jepni ju zemër, që t’i rrezistoj çdo vështirësie të këtushme për të arritur së bashku atë që dëshirojmë..........
A mund ta konceptoj unë veten time të qetë pa qetësinë tuaj, të gëzuar pa gëzimin tuaj, të lumtur pa lumturinë tuaj?
Vetëm kur të jemi bashkë do ndjejmë njëlloj gjithshka, ashtu sikurse tani ndjejmë të njëjtën gjë. Dhimbja dhe prekja e shpirtit tim janë dyfishi i tuajës, pasi veç përjetimeve reale që pata aty, këtu në çdo hap që hedh, në çdo e ngrënë apo shlodhje, ndjej të më mblidhet lëmshi në gjoks. Pse? Sepse mungon prania juaj, sepse ju ende jetoni atë realitet të qelbur e plot ankth dhe se unë dua që sa më parë të jetoni realitetin e këtushëm................
Për ne çdo lloj vështirësie e këtushme është aq e pranueshme, sa ç’u bë e papranueshme ai realitet aty......Le t’i japim pra zemër njeri-tjetrit e mos dëgjojmë “këshillat”, vërejtjet e gjithë atyre që gjoja na qajnë hallin. E kush më dashka mua më tepër se ty, apo ty më tepër se ç’të dua unë? Kush më do mua më pranë e kush ju do ju më pranë?.......A mund t’ju imponohemi ne njerëzve për të vepruar siç dëshirojmë ne? Edhe të drejtë të kemi, s’mund të imponojmë, pasi gjithsejcili e shikon të drejtën sipas koncepteve të veta. Aq më tepër me të afërmit, unë dua të jem i sinqertë dhe ashtu sikurse e bëj për ta çdo gjë me zemër, dua që dhe ata kështu ta bëjnë për ne. Mjafton të ekzistojë dëshira e mirë, se pengesat kapërcehen..........
Të dashur gjyshi Niko e nënë Areti, po dhe të dashurit Neljan e Nikolin (nipërit e Miras). S’ju mjaftojnë letrat nga Cikagoja, po na dhe nga Selaniku....S’dua t’ju mallëngjej, se boll lot na shkaktoi ky vit ters për gjithë Shqipërinë. Sa lot kam derdhur këtë vit, se mban gjithë jeta ime. E qenka e shkruar që ende bara, dhimbja, shqetësimi më i madh të bien mbi prindërit, sikur borxhi i tyre ndaj fëmijëve të jetë deri në fund të jetës. Dhe ne sado të duam, nuk mund t’ja u shpërblejmë sa e si duhet. Jo vetëm s’ja u shpërblejmë, por ndodh që ju shtojmë dhimbjet më shumë. Veçse dijeni se kjo bëhet pa dashjen tonë. Mua më vjen të pëlcas kur shoh se ndërsa dëshiroja t’ju shpërbleja gjithshka keni bërë për ne, ju shtoj dhimbjen e largimit të vajzës e nipërve tuaj. Në këto çaste unë e ndjej forcën e kësaj dhimbjeje se po e provoj vetë, por ç’faj duhet të na rëndojë vallë që ndahemi së gjalli?!......................Piro e Donald që po ju kujtoj çdo çast. Babi ju puth çdo ditë e mezi pret t’ju ketë pranë bashkë me mamin. Ju pret Fiona, Niko, Eva. Eva që ka më shumë llafka se trup thotë :”Siç rrinë Fiona me Nikon, do rri unë me Jorgon”....................

Mira, Mira, Miiiiraaaa!!! Të dashur Piro e Jorgo!
Ju kënaq apo jo, unë përsëri po ju shkruaj, se zemra ma thotë e dora s’më përton. Ende s’kam marrë letrat tuaja për të shprehur ndikimin e tyre, megjithatë e marr me mend se me sa dashuri e mall i keni shkruar. Koha që po kalon qysh nga ardhja ime e ajo që do vazhdojë duke na lënë ende larg njeri-tjetrit, do jetë dëshmi jo vetëm e forcës së dashurisë sonë, por edhe e kulmit të durimit. Kjo kohë po ve në provë shumë gjëra, prandaj ne duhet të rezistojmë për hir të mbijetesës sonë. Cdo hap i nxituar në këtë drejtim, do na verë në pozita aq të vështira, sa do jetë më e pamundur marrja e vetes e rimëkëmbja. Për hir të së ardhmes më të sigurt, duhet sakrifikuar e sotmja. Realitetet duhen jetuar e kuptuar, që të mund t’i gjykosh drejt. Të kam thënë e dashur që shpesh marrëdhëniet mes njerëzve varen në fije peri e për ta këputur atë s’do shumë forcë. Unë vërtet s’dua të rruaj marrëdhënie formale me burim interesi, se do zhgënjehesha shumë, por ama pse të bëhem unë shkaktari i hollimit deri në këputje i lidhjes? Njerëzit, e për më tepër të afërmit, duhen kuptuar thellë e pastaj të gjykohen. Sepse sejcili në pozitat e tij i jep vetes të drejtë dhe askush s’tërhiqet nga pozicioni i vet. Duhet kuptuar thelbi e jo të merremi me ca llafe apo zënka që s’dihet ku çojnë. Unë jam i bindur që në thellësi të shpirtit të Mondas është dëshira për të na rregulluar dhe parë sa më mirë. Dhe në fjalët e saj dhe në kulmin e ndonjë revolte me tone të larta, unë arrij të zbuloj këtë dëshirë, se po mos isha i bindur për këtë gjë sot do isha aty pranë jush. Pra nuk po më mban thjesht interesi im, por edhe dëshira e kujdesi i Mondas dhe Koços........
Nuk dua e dashur të kalojmë në dy ekstreme. Në atë të euforisë, të arritjes lehtë të të mirave, apo në atë të fatalizmit, të mosbesimit. Kur të shkruaj për të mirat e vështirësitë e këtushme, dua të më kuptosh e jo të biesh herë në njerin apo herë në tjetrin ekstrem. Unë shpreh realitetet që ti t’ju hysh shpirtërisht e logjikisht dhe pasi t’i vlerësosh drejt ato, të më qëndrosh në krah se kam nevojë për ty.
Këtu jetesa ka një rrjedhë me aq kthesa sa çuditesh. Ndodh që në kthesa të dobtit përplasen e dalin jashtë, ka të tjerë që vazhdojnë, por që në ndonjë kthesë tjetër më të madhe dalin jashtë loje. Por ama rrjedha vazhdon dhe ai që reziston e përballon atë me sukses. Dikush preferon një pellg të vogël e aty thotë jam mirë, por dikush tjetër do që të dalë në det se aty është hapësira e suksesit. Mund të thuash se pavarësisht nga këto, ç’janë këtu jetojnë e kjo tregoka se ja vesh kot. Jo e dashur. Se për të jetuar ka vend kudo dhe në baltë, varet për ç’jetë është fjala. Kuptohet që minimumi i jetesës këtu është shumë më lart se e ashtuquajtura normale aty, por fjala është se si arrihet ky minimum dhe a duhet preferuar gjithmonë ai?...............Mos numuro ditët e javët, ato ikin, por mendo përkohshmërinë e atjeshme dhe të ardhmen e këtushme. Le ta përgatitim këtë të ardhme sa më mirë, me lezet, që nesër mos pendohemi...........Dje u morra si shumë me filozofirat e jetës së këtushme. Megjithatë s’besoj se të kam bezdisur. Diçka ke kuptuar mbi mekanizmin e këtushëm, ndonëse shpjegimi im prek shumë pak për të. Kryesorja është që gjithë familjet shqiptare këtu kanë mundur të përshtaten e kush më shumë e kush më pak jetojnë dhe shpresojnë për më mirë.
Po u more me krahasime s’fiton gjë, se herë entusiazmohesh, herë mërzitesh, prandaj duhet shikuar vetja, variantet e punës dhe atëhere mund të ndjesh të mirat......E dashura ime! Ke thënë se si s’kam shkruar vjersha për ty. Vjershat, katër apo tre strofa kanë, po këto letra ku treçereku janë dedikim i dashurisë sime për ty, çfarë tregojnë? Unë e hedh 1 mijë herë poshtë thënien: “Larg syve, larg zemrës”. S’është aspak e vërtetë! Unë jam aq i marrosur pas teje, sa them mos po e teproj, mos dëmtoj forcën tënde të dashurisë ndaj meje. Them, që jam i lumtur ta kesh sa gjysma ime këtë forcë. Dikush mund të thotë se e kam nga malli. Ky është një faktor ndikues. Sepse unë s’ndjej vetëm mallin e zakonshëm, që shkakton distanca, por një grumbullim energjish të brendshme, një rrahje të fuqishme zemre, një hipnotizim ndjenjash, që i kalojnë përmasat e mallit. Kjo është forca e dashurisë që ndonëse ka mbi supe 10 vjet, mbijeton në përmasa më të fuqishme. Se ka të tjerë që thonë se burri apo gruaja të bëhen si motra apo vëllai dhe ndjenjat bien. Thonë ata që s’e kanë patur aq për zemër në kompeksitet të dashurin apo të dashurën. Sa për mua edhe ky mendim s’ekziston dhe hidhet poshtë si kur ishim pranë, ashtu dhe tani që jemi larg njeri-tjetrit. PER MUA TI JE GJITHMONE RASTI I PARE, MISTERI I PARE, KENAQESIA E PARE E KJO KA PER TE QENE GJITHMONE E PANDRYSHUAR. Gjithshka fantazoj, gjithshka krijoj e shtoj në përfytyrim e variante, është në funksion të kënaqësisë që dua të të dhuroj ty dhe vetes....................
Mendoj e dashur ta mbyll, ndonëse s’i dihet, po erdhi letra mund të ngacmohem e të vazhdoj. Megjithate për sot: Mbyll pak sytë, afromë buzët, ja kështu realizohet puthja nga të dy. Joti Edi...........

E çuditshme ikja me revan e ditëve dhe javëve dhe nuk të besohej mbyllja e muajit, fillimi dhe afrimi përsëri i mbylljes së muajit pasardhës. Kur si papritur dhe me një shkop magjik në dorë, trokiti dhe shkëlqeu Selanikun dhjetori i 1997-s. Të shohësh në veçanti netët dhjetoriane selanikase dhe ta çosh një çast shikimin mendor në ato netë zeziane shqiptare të 1997-s, ndjen veten të dyzuar në një botë po të dyzuar në skajin më infinit të padrejtësisë shoqërore. Mbushja e shpirtit tim me këtë realitet dyqënësor, të trishtimit të tejskahshëm dhe kënaqësisë së dhimbshme, do shprehej më vonë në vargjet e mëposhtme:
S a d u a!
Oh sa dua t’i ngjaj Prometheut
Natës selanikase t’i rrëmbej pak ndriçim
I marrosur ta shpërndaj rrugëve të Atdheut
Unë Marathonomaku në mërgim!

Se s’duroj dot të tmerrshmen errësirë
Të netëve e të shpirtrave të munduar
Se s’duroj dot ta shoh Shqipërinë
Të endet si Diogjeni me kandil në duar!
Selanik 2000

Ecnim trotuareve në rrugën Egnatia e më pas Cimiski, duke parë vitrinat e llamburitshme të dyqaneve, që si të vëna në garë me njera-tjetrën, paraqesnin afrimin e Krishtlindjes me një origjinalitet e specifikë të veçantë dimërore, me të vërtetë mahnitëse e përrallore. Se mos mbetej një qoshe, një kthinë, një mikrodyqan, pa domethënien e kësaj feste shpresdhënëse e nostalgjike njëkohësisht. Më shumë se në çdo muaj tjetër, nata me të drejtë kishte kohën e mburrjes para çdo dite diellore qoftë. Dhe me siguri këtë muaj, dita do ndjehej xheloze ndaj natës, që në vend të qetësisë gjumore të njerëzve, gjallërohej nga zërat e jetës deri në orët e fundit të saj. Kulminacioni i zbukurimit e ka emrin e njohur të Aristotelit, që i është vënë sheshit aq të veçantë e të njohur mu në zemër të qytetit. Simbolika e anijes së lashtë greke e pranë saj një bredh gjigand, pikturoheshin nga gjerdani i qindra e mijra llambave të bardha. Po aty afër, imitimi i mjedisit të lindjes së Krishtit, që tërhiqte pa rreshtur vizitorë me kamera e aparate fotogrfikë, kompletonte një botë me të vërtetë fantastike e magjepëse, që të vinte keq ta jetoje kaq pak kohë të fundvitit.
Dikush me rroben simbolike të Agjio Vasilit tërhiqte kureshtjen e fëmijëve, duke vënë në punë menjëherë fotografin e kudondodhur. Dikush mbante fijet e dhjetra tullumbaceve me figura tërheqëse për syrin e fëmijëve, kurse prindërit kërkonin nëpër xhepa dhrahmitë, për të plotësuar dëshirat fëminore. Më tërhiqte kjo lloj përzjerje feste, argëtimi, reklamimi e tregtimi që zbuste sadopak sikletet njerëzore, duke i veshur me petkun e një shkëlqimi e gëzimi më të hiperbolizuar nga e zakonshmja e jetesës së përditshme. Aty, në atë shesh, në qendër e periferi të tij, ndodhte çuditërisht harmonizimi i kontrasteve të tejskahshme njerëzore.
Të dukej sikur një dorë magjike regjizoriale kishte bërë vendosjen, lëvizjen, reagimin dhe finalen e veprimeve të personazheve kaq të larmishme e tipike në atë shesh-skenë gjigande të Aristotelit të famshëm. Ndërsa dikush paguante fotografin, tullumbacmbajtësin, etj, etj, një zë operistik aty në trotuar të ndalte hapat e dukej sikur të thosh se mjaftonin dhe pesëdhjet dhrahmi për të shijuar Verdin apo Shtrausin, apo.....Me fisarmonikë apo violinë, pa mikrofon e veshje skenike, ato zëra talentesh të evropianolindoreve të magjepsnin e njëkohësisht të dëshpëronin për tjetërsimin e pësuar në karierën profesionale.
Bashkudhëtar me fatin e tyre, e ndjeja veten dhe bashkautor të aktakuzës më masive e të rëndë të popujve ndaj sistemit më pseudosocialist që ka njohur historia njerëzore deri më sot. Dhrahmitë mbushnin kutinë e operistëve të trotuarit, xhepat e fotografëve, tullumbacmbajtësve, të lodrashitësve, të misërpjekësve, të..., duke realizuar kështu një cikël spontan tregu mbase të kënaqshëm për të dy palët pjesëmarrëse. Pra diçka në favor të festimit, të gëzimit të jetës, të kënaqësisë shpirtërore e materiale, të shpresës për një të nesërme më të mirë, sillnin ato netë dhjetoriane selanikase. Aty pak më larg, përtej kufirit, ku netët korçarizohen, si për ironi të fatit të mbrapshtë, netëzohet Korça, duke mos patur as pakëz diçka nga kjo diçka e fqinjit grek. Mes kësaj përzjerjeje kaotike ngjyrash, zhurmash, melodish e mendimesh, që më tërhiqnin me një forcë të papërballueshme, dëgjoja kumbueshëm zërat njerëzorë të dy anëve të kufirit, që bashkë me zërin tim, para obskurantizmit modern lindor, thërrisnin fuqishëm: “E megjithatë... jetojmë!”
* * *

* * *

E megjithatë...
Ngrysje ditësh dhe gdhirje netësh për ne, të jetuarit. Dhe ashtu gradualisht, pa u vënë re, një ngushtim hapësire në biseda familjare, në takimet e vizitat e të afërmve dhe miqve. S’ka nevojë për datë konkrete, dialogu i përditshëm grua-burrë.
Burri: ”Hë si dole, u lodhe?”
Gruaja: ”Si zakonisht. Morra pluhurat, pastaj fshiva dhe lava dyshemetë, banjën, ballkonet. Bëra dhe drekën. Për sot deshën piperka të mbushura me oriz”.
Burri: ”Dhe të doli koha për të gjitha?”
Gruaja: ”Të të them që dhe hekurosa ca rroba, do besosh?”
Burri tund kokën dhe për një çast harron, ose bën sikur harron, ç’dëgjoi nga gruaja dhe vazhdon, ”C’kemi sot për drekë?” Tani e ka rradhën gruaja të tundë kokën dhe duke shtruar drekën, që një zot e di kur e gatoi, pyet burrin, ”Po ti, kishe shumë punë sot?”
Burri: ”C’e pyet? Edhe roje të rrish lodhesh, jo pastaj të vërtitesh e punosh tërë ditën në këmbë”.
Gruaja: ”Ke të drejtë. Po dhe ti mos u sforco shumë për t’i bërë te gjitha. Kështu punojnë të tjerët?”
Burri: ”Ah, moj zemër. S’kanë rëndësi të tjerët, por ne që s’jemi këtu si të tjerët”.
Gruaja: ”Sikur të shtrihemi ca të shlodhemi, si thua? Kam një mal me punë për të bërë, por tani s’kam fuqi”.
Dhe të dy, pas këtij dialogu të lodhur, shtrihen në krevat shoqëruar me një “Aaah, sa mirë! S’ka si krevati!” Pak rëndësi ka në e tha gruaja, apo burri, apo të dy bashkë.
Kur kthehet burri nga gruaja dhe sheh trupin gjysmë të zbuluar të saj, fillon të ngacmohet dhe zgjat dorën ta prekë. Ledhaton supin dhe vazhdon më poshtë tek beli. Pastaj avancon në bardhësinë e lëmuar të këmbës, duke përfituar nga kthimi i kurrizit të gruas dhe ndalet aty ku i shtohet epshi më shumë.
Deri këtu e di që më aprovojnë shumica e çifteve. Por meqë unë dua dhe për në vazhdim aprovimin e kësaj shumice, jam i detyruar të ndjek dy alternativat e mundshme të asaj që ndodh më pas.
Alternativa e parë.
Fillon të zbresë avash-avash dorën në rrumbullakësinë e kofshës, duke tentuar me gishta të largojë anash mbulesën e hollë dhe elastike, por në çast trupi i gruas lëviz e kthehet drejt, me një murmuritje përgjumësh, ”Eeeh, më fliiiheet. E lemë për në darkë?” Dhe pasi kap çarçafin mbulohet, duke shuar para kohe një flakë epshi të burrit.
Alternativa e dytë.
Shikoni fillimin e të parës deri në presja e dytë dhe vazhdoni më poshtë:
, i ndihmuar në këtë veprim ndezës nga një lëvizje e volitshme e këmbëve të gruas me tendencë hapjeje. Eshtë me të vërtetë eksituese kjo ftesë femërore, që i thotë gjumit të largohet pak çaste, për ta pritur më me kënaqësi më pas. Atëhere fillon ta puthë duke filluar nga supet dhe vazhduar me një zbritje të shpejtë në pjesën e porsazbuluar nga gishtat trazovaçë. Reagimi i gruas ndjehet në lëkundshmërinë e trupit dhe në marrjen e pozicionit më të volitshem, për të shijuar gjithshka nga ky veprim i avancuar i buzëve të burrit. Eshtë një kontakt ndjesor tepër drithërues, që kërkon patjetër një finalizim orgazme, me aktin e bashkimit të dy trupave, sipas ritit të njohur seksual mijravjeçar.
Më pas, gjithshka e ndodhur në këtë fuqishmëri magjike erotike, kthehet në një normalitet qëndrimi çiftor, ku sejcili rehaton trupin sipas volisë për gjumë.
Meqë jeni kuriozë të dini se ç’alternative i përkas, mjafton t’ju them që s’e mbaj mend mirë nëse kam qënë një herë apo dy herë rob i të parës. Sepse për mua, miq të dashur, s’ka më keq se dorëzimi i trupit në prehërin e lodhjes së përditshme, ashtu sikurse s’ka më mirë se dorëzimi i trupit në prehërin e erotikës shlodhëse.
Për të dalë disi nga monotonia e së përditshmes, ashtu, në mënyrë spontane, bëhen organizime të vogla lëvizjesh, herë si çift, herë familjarisht e herë mes çiftesh dhe familjesh. Kjo sikur e bën më të larmishme atë hapësirë të ngushtuar të kohës së lirë, të imponuar nga zënia me punë e njerëzve. Mjafton një telefonatë e tipit standart, ”Alo, ç’kemi? Jeni në mbrëmje në shtëpi, apo keni ndonjë plan tjetër? Të vimë apo doni të vini?” Pas të thënit, ”Në shtëpi do jemi, ju presim”, fillon me kënaqësi ndrimi i veshjes, që largon deri në harresë idenë e punës dhe krijon një gjendje shpirtërore më afër gëzimit njerëzor. Fëmijët janë më të lumturuarit dhe fillojnë të tregojnë të rejat e lojrave në kompjuter. Pak më të rriturit këmbejnë ndonjë sekret njohjeje me shok apo shoqe në shkollë, apo takime festash të ndryshme. Zhurma e krijuar nga lojrat, zërat e lartë, muzika sipas shijeve të tyre, i jep gjallëri gjithë ambientit dhe sikur i tund ca të rriturit nga rëndesa e një serioziteti të tepruar.
E di që në një shkrim tërheq konkretja dhe jo përgjithësimi i saj. Po ç’të bësh kur në këtë realitet të përsëritur vajtje-ardhjesh, ndodh vetvetiu përgjithësimi i konkretes, apo më mirë të them, konkretizimi i të përgjithshmes. Eshtë art më vete të mbushësh faqet me fantazira dialogësh të personazheve imagjinarë apo realë qofshin, por kur arrin në fund të tyre dhe e ndjen veten si në fillim, të rroftë ky lloj arti pa art. Do guxoj më poshtë të shkëpus nga kujtesa ecurinë e një takimi më të gjërë ndërfamiljar e shoqëror bashkë, falë festimit të emrit të një kushëriri.
“Alo, byrazer, Edi jam. Sot do takohemi në Dioni se ka emrin. Gjithë Dionisët festojnë sot”.
Meraku i dhuratës më ndjek gjithë ditën në dyqan. Vërtitem në raftet e kërkoj diçka që t’i shkojë ambientit të shtëpisë. Atëhere kuptoj sikletin e klientëve që thonë shpesh se e kanë vështirë të zgjedhin dhuratën e duhur. Pra janë në pozitën time, prandaj dhe unë duke e vënë veten në pozitën e tyre, mundohem t’i lehtësoj duke ju paraqitur larmishmëri dhuratash me durim dhe bindje njëkohësisht. Kur arrij në zgjidhjen e pranueshme, ndjej një lehtësim dhe pasi i bëj kontrollin e duhur, filloj paketimin me kënaqësinë e suksesit.
Me fantazinë e orendive dhe të ngjyrave të sallonit, kërkoj të më bjerë në sy dhurata e përshtatshme dhe e pëlqyeshme. Ngacmimi m’u dha dhe besoj se ja arrita qëllimit.
“Mirëmbrëma dhe nga mot gëzuar! Qenkemi të parët?”
Takojmë të parën Tomkën (të shoqen), pastaj Dionin, çupën dhe djalin e vogël. E çel Tomka duke shprehur mirseardhjen dhe falenderimin për urimet tona, shoqëruar nga kushua, që duke më rënë në sup, na drejton në ndenjëset e sallonit. Katër fëmijët futen në dhomën e tyre mes botës së përzjerë të lodrave, kompjuterit, muzikës, etj. Si zakonisht, prologu standart i pyetjeve, prezent në çdo vizitë, por që më pas specifikohet nga lloji i punës së bashkbiseduesve. Një pozicionim i njohur më vete i burrave dhe grave, që kushedi nga ç’thellësi kohe vazhdon ritin e vet të pandryshuar.
Pyes kushon, ”C’thonë motorat? Vazhdoni të shisni?”
Më përgjigjet, ”Në përgjithësi ka rënë shitja. Vazhdojmë të marrim nga Azia të përdorur, ku me servisin që ju bëjmë s’kanë ndryshim nga të rinjtë, por siç duket tregu dashka më shumë të rinj nga fabrika. Më duket se afendikoj këtë zgjidhje do bëjë”.
“Po u bë kjo, ju mekanikët me se do merreni?”
“Vazhdojmë me të përdorurit se plot e kemi magazinën. Po kështu bëjmë dhe riparime të motorave të shitur. Më vonë as vetë s’e di ç’do bëhet me mua”.
Ah, kjo e thënë ankthuese për fatin e mëvonshëm, na qëndron të gjithëve mbi kokë si shpata e Demokleut (mos ka krahasim më të saktë se ky?). Doni diçka më origjinale të dalë nga shpirti im, por që besoj se ka dhimbjen e mijra shpirtrave të rrezikuar nga i njëjti fat?

ANKTHI

Sot e di se ç’hap hodha
Nesër s’di se ç’hap do hedh
Qysh kur arratin’ e morra
Ankth’ i nesërm pas më ndjek.

Sot e ngrysa dhe një ditë
Nesër s’di në do ta gdhi
Sepse ankthi të ze pritë
Dhe s’tu ndaka në arrati!
Selanik 2000

Ishte pak paradoksale për mua në dyqan, të qënit në të njëjtën kohë ekzistent si njeri e mosekzistent si shtetas shqiptar. Nuk e kam fjalën për afendikojtë, as për të punësuarit e shkuar e ata në vazhdim, që deshën s’deshën, s’mund të më ndanin në dy ekzistenca të ndryshme. Mbase për ta, vetëm çastet e para të njohjes, mund të përmbanin doza të vogla opinionesh negative për shqiptarët. Po kaq ishte edhe për mua sikleti i parë i prezantimit. Sepse isha i bindur që në vazhdim gjithshka do precipitonte, duke kthjelltësuar për mirë opinionet e tyre. Më pëlqen ky proces njohjeje, ballafaqim mendimesh e aftësish me njeri-tjetrin, ku sejcili pavarësisht nga shkalla e dijeve, paraqet më qartë vetveten dhe arrin të qartësojë mjegullnajën që shpërndan propaganda dashakeqëse e kujtdo pale qoftë. Në rastin konkret, kuptohet se kë zapton kjo mjegullnajë, që ndonëse vende-vende është shpërndarë, turbullon shikimin dhe deformon opinionet e njerëzve për shqiptarët. Nuk flas kuturum, miq të mi, as dal nga tema e shkrimeve të mësipërme, për mbresat e lëna nga koleget në dyqan. Përkundrazi! Vetë metëmorfoza e marrëdhënieve me to dhe me Dhimitrin, më shkaktuan vetvetiu mendimet në vazhdim. Sepse ato nuk erdhën në dyqan nga ndonjë planet ideal, por nga një realitet që s’i shpëton kollaj rrezes së kësaj mjegullnaje.
Për mua ka qenë dhe mbetet të jetë tronditës fakti i të thënës, së pari nga koleget, lere pastaj nga sa e sa klientë, “Esi dhen miazis kathollu me alvanoz.(Ti nuk ngjet fare me shqiptar)!” Kanë borxh të të bëjnë dhe të të pranojnë nga çdo qoshe tjetër e globit e të mos i çuditësh aspak, vetëm alvanoz me këtë prezencë fizike e mendore, sipas tyre,
“apokliete na ise(e pamundur të jesh)!”
Si për inerci të pyetjes së një klienteje nëse isha italian, erdhi përgjigja pohuese e afendikeshës.
“E kuptova nga e foluara dhe nga pamja”, tha me kënaqësinë e gjetjes apriori kjo zonjë dhe më hodhi nja dy llafe italisht. Duke vazhduar lojën e afendikeshës thashë vetëm, “skuzi sinjora!”(nga pesë fjalë italisht që di) dhe bërra sikur kisha punë në magazinë. Kjo ka ndodhur në vitin e parë të punës në dyqan, por mos kujtoni që më pas ju shpëtova kombësive të tjera evropiane. Jo më nga inercia e afendikojve, por nga pyetjet dhe supozimet nga më fantastiket të klientëve. Ja disa prej tyre, bashkë me reagimet e mia të çastit.
“Sigurisht që je gjerman. Kam punuar në Gjermani dhe di ti dalloj mirë”.
“Nuk e gjete. Zbrit ca më poshtë”.
“Atëhere austriak. Ngjasin me gjermanët”.
“Akoma, akoma më poshtë”.
“Italian?”
“Më afër”.
“Serb?”
Ti i thua më afër, ai i bie rreth e qark Shqipërisë, pa e zënë në gojë as kur mbaron me fqinjët e tjerë të Greqisë.
Një tjetër madamë, tek i shpjegoja për llojin e dhuratës që mund të merrte, kthen kokën nga unë dhe më pyet.
“Apo pu ise(Nga je)?”
“Nga kjo Tokë, zonjë”.
“Të gjithë jemi nga kjo Tokë, alla esi dhen miazis me elines(por ti nuk ngjet me grek)”.
“C’rëndësi ka me kë ngjas, përderisa jemi të gjithë njerëz të kësaj Toke?”
I devijova saktësisë së përgjigjes, vetëm e vetëm se s’më pëlqeu lëshimi i pyetjes pa kurrfarë lidhjeje me çka po i shpjegoja në ato çaste. Kur po e shoqëroja deri në dalje të dyqanit, ju kthye afendikojt duke i thënë, “Nuk më tha djali se nga është”. Qesha dhe pa i dhënë kohë afendikojt, ja ktheva, “Fqinjë jemi. Nga Korça e Shqipërisë jam”.
“Aaa, vorioepiriot! Dhikomas ise(toni qënke)! Ajde, jasas(aj njatjeta)!”
Hapi derën dhe iku, duke ma lënë në mes fjalën. “Ase Andrea, mi tis dhinis simasia(Lere Andrea, mos i jep rëndësi)!”, ndërhyri në çast afendikoi e kështu u ndalën hapat e mia për më tej.
Kohë më vonë, në një ditë fillim vjeshte, u shfaq një zonjë si e parë dikur. Përshëndeti dhe m’u drejtua mua, “Si i kalove pushimet? Vajte në Milano?”
“C’Milano zonjë? Në një plazh të Kalkidhikisë vajta me familjen”.
“Përderisa je italian, thashë mos vajte aty për pushime”.
Ngrita i hutuar supet duke thënë, “Unë italian? E ke gabim zonjë!”
Edhe ajo pamjen e hutuar morri dhe nuk e zgjati më.
Pak me vonesë, por e kujtova atë kohë, kur kjo zonjë ishte ajo që më njohu për italian. Nejse.
Lere pastaj ca tipa të tjerë, që në vend të pyetjes, “Nga je?”, hedhin si për provë nga një fjalë të huaj, herë anglisht, herë gjermanisht, herë frengjisht e aty-këtu edhe rusisht. Presin t’ju përgjigjem me të njëjtën gjuhë e kështu të marrin vesh kombësinë time.

Sa ka të bëjë kontaktimi me njerëzit, sidomos për ne ku etiketimi alvanoz nuk përmban kurrfarë shenjë respekti si për të huajt e tjerë. Pas kontaktit të parë prezantues, që me gjithë mend na sikletos, është më lehtë më pas largimi nga ky siklet, pasi ekziston mundësia e shfaqjes së botës tënde mendore e shpirtërore, që është po aq njerëzore e normale, sa i bën qesharakë etiketuesit dashakeqë të tipit racist. Ku janë e ku shfaqen këta tipa? Nuk do më rëndonte shumë, ndonëse s’do më vinte mirë, po qe se në mijra njerëz indifirentë ndaj një përçmimi të tillë, do shfaqesin vetëm disa, dikush në punë, dikush në pallatin ku banon e dikush në shkollë. Sepse në çdo vend të botës, ka pak të keqe nga gjithë të këqijat. Por si të mos shqetësohem e tronditem, si të mos revoltohem e ndjej keqardhje njëkohësisht, kur kjo e keqe institucionalizohet dhe e shpërndan vrerin e saj gjithandej, nga ndonjë kanal televiziv grek?! Doni të shprehem më konkretisht? Askush s’më ndalon, ashtu sikurse dhe unë s’mund ta ndaloj dot këtë “askush”. Kujton njeriu i gjorë, që po pati ca pare mend në kokë, po pati ca aftësi oratorie dhe elokuence e po mbushi ca qindra faqe libër me to, ka zaptuar majën e Olimpit!
Si ka mundësi të çirret njeriu para kameras për popullin dhe për Zotin dhe njëkohësisht të injorojë, ofendojë e kërcënojë tej kufijve të etikës e normalitetit njerëzor ata persona, faji i vetëm i të cilëve është se s’janë të atij populli, që ai kujton se përfaqëson!? Unë s’kam pse ti lutem zotit Konstandinidhi t’ju hedhë një sy këtyre shkrimeve dhe as që e fantazoj të begenisë ta shohë me sy e jo më ta prekë me dorë këtë libër. Vetëm dua të dijë një gjë, që e ndjek në programin televiziv, “I ORA TU LAU”, më shumë se mjaft prej atyre që ai kujton se e ndjekin në ekran, kam simpatitë e mia për disa obsione të tij, më shumë se mjaft prej atyre që i thurrin elozhe dhe i ngrenë kultin kot së koti, por ama dhe tronditem, prekem e ofendohem nga fjalët e tij pa doganë për alvanozët, më shumë se sa mund të preket ai për grekët.
Sado retushe e zbutje që mundohet t’ju bëjë fjalëve për të huajt, nuk mundet kursesi të qetësojë shpirtin e asaj alvanozes, që pa të keq i telefonoi dhe pa arritur të mbarojë mendimin e saj, u ndodh para një fjalori bajat ofendues, që nuk i shkon një njeriu me gravatë, lere pastaj një gazetari, që pretendon se lufton dhe sakrifikon për popullin. Nëse s’është shfaqje racizmi e thirrura me përçmim, “vromostomi(gojëqelbur)!” dhe kërkesa dashakeqe për gjetjen e numurit të telefonit të alvanozes, po ja le në dorë zotit Konstandinidhi të gjejë fjalën më të saktë.
Një shembull i keq i një intelektuali, është më i rrezikshëm se dhjetra shembuj të liq nga njerëz të thjeshtë.
Gjithmonë kam ditur dhe di faktin e thjeshtë, pa nevojë vërtetimi, që në popullin e admiruar grek, ka dhe një masë të vogël grekësh të liq, ashtu sikurse di faktin e thjeshtë, po pa nevojë vërtetimi, që është shpirtngushtësi dhe injorim i personalitetit të një kombi, të lesh të kuptohet, që në masën qindramijëshe të shqiptarëve në Greqi, paska dhe disa alvanozë të mirë! No koment!
* * *

Le t’i lemë, miq të dashur, të mirët e të liqtë imagjinarë, në botën e llafollogjisë televizive. Cdo e folur e tillë, duket sikur kënaq dëgjuesin, ashtu sikurse çdo e dëgjuar e saj, duket sikur kënaq folësin.
Le të prekim realitetin e fjalëve dhe mos stresohemi nga fjalët e realiteteve të sajuara e hiperbolizuara për keq. Sepse, bursa e fjalëve të tilla është kaq e fuqishme, sa jo vetëm ja kalon, por edhe mund t’i ndrojë kursin, bursës së aksioneve.
S’ka më lirë se shitja dhe blerja e fjalëve, por s’ka më fatkeqësi se abuzimi me to. Sepse vjen çasti i krizës së fjalëve, kur shitësi s’ka më çtë shesë dhe blerësi mbetet me gisht në gojë. Dhe atëhere....
Tamam si me piramidat në Shqipëri dhe me hrimatistirion(bursën) në Greqi.
Eshtë s’është vendi, më doli vetvetiu kjo temë, që s’ka pse ta le për më vonë. A nuk është vetë jeta jonë e mbarsur me sa e sa vetvetira, sa s’merret vesh, ku dhe kur fillon njera e ku dhe kur mbaron tjetra?
Dy fqinjët e përjetshëm, me rrënjë kaq të thella në Ballkan e të përzjera me njera-tjetrën, sa zor t’i seleksionosh në disa raste për efekt identiteti, do pësonin sipas mënyrës së vet të njëjtin fat humbës të parave, labirintheve të lojës së ndyrë të burspiramidave apo hrimapiramidave.
Për humbësit pak rëndësi ka komoditeti apo primitiviteti i kësaj loje, kur duart e futura në xhepa nuk gjejnë as një kacidhe veç zbrazësisë së tyre. Ndryshimi në kohë në kufijtë e dy shekujve dhe mosbërja e analogjive të përafërta mes piramidës shqiptare dhe hrimatistirios greke, jo vetëm që sçndalën përsëritjen e historisë së krizave të tilla financiare, por janë një dëshmi e pashmangësisë së ekstremitetit polarizues të shoqërisë së sotme. Në rast se në Shqipëri u shkaktua një 1997-ë, që s’bëri gjë tjetër veç ndroi me dhunë portat e protagonistëve, por jo vetë ata, në Greqi, sofistikimi i mekanizmit ekonomiko-financiar shmangu një tragjedi të tillë. Por ama nuk mund të shmangte kursesi tragjedinë e përditëshme, të pabujshme, të qindra e mijra njerëzve, që e pësuan me gjithë mend si Sizifi.
E pësoi shqiptari në vitet e fundit të shekullit të njëzetë, që sa filloi të ngopte pak sytë me një pronë e ca para, ja zhdukën si me magji, mumjet e ringjallura të piramidave.
E pësoi greku në fillim të shekullit të ri, që kur kujtoi se paradiso(parajsa) mund të provohet edhe në këtë jetë, ja shtynë për në botën tjetër, të stërngopurit e pangopur afendikoj të hrimatistirios e çdo çelësi tjetër të ekonomisë greke.
Ca miliona dhrahmi, që kishin vënë një jetë të tërë Dhimitri me babanë, i shndërruan në aksione imagjinare, me shpresën e shtimit të tyre në përqindje më të madhe se ajo e bankës.
Sikur të hipnotizon kjo aparencë verbuese e shumëfishimit të parave jo vetëm pa djersirë, por thjesht me një shëtitje apo telefonatë zyrave të hrimatistirios. Ikin ditët e javët dhe paratë e hedhura, sikur t’i kishte mbarsur ndonjë makineri çudibërëse parash, fillojnë e shtohen, bile në rastin baba-Dhimitër u dyfishuan. Atëhere, në vend të një operacioni të menjëhershëm për tërheqjen e tyre, lindin të tjera plane jetese që jo vetëm ndalin këtë operacion, por kush ka të tjera dhrahmi i kthen përsëri në aksione. E kur s’ka para të thata, merr kredi, e kur s’merr kredi, shet ndonjë pronë, e kur s’ka pronë shet shtëpinë e kështu kjo joshje drejt parajsës të ëndërruar, rrezikon ta çojë drejt kolasit(ferrit) të vërtetë. Sepse vepron ai, efekti joshës i tabelës sugjestionuse të hrimatistirios, që të thotë se shuma e sotme nesër do rritet, pasnesër akoma më shumë. Edhe ai që i dyfishoi dhe i tërhoqi, i hodhi përsëri për trefishimin apo katërfishimin e tyre.
Po udhëtoja me makinën e afendikojt të madh dhe erdhi biseda për hrimatistirion.
Më thotë: “E shikon Andrea si ju dyfishuan dhrahmitë Dhimitrit? Po të kishim hedhur dhe ne, mund të fitonim më shumë. Tani janë shtrenjtuar aksionet dhe s’ja vlen të blesh”.
“Ndonëse s’është njëlloj me piramidat e Shqipërisë, më duket se e njëjta gjë po ndodh dhe këtu. Si mund të dyfishohen e trefishohen paratë kaq shpejt, kur ekonomia s’ecën me kaq rritëm? Përkohësisht mund të fitohet, ndryshe po vazhdove humbet e humbet vënçe. Për mendimin tim, tani nuk duhet hedhur asnjë dhrahmi”.
“Jo, jo! Ndonëse djali do që të blerë aksione në një ndërmarrje që po ecën mirë”.
“Ju e dini. Mbaj mend kur babai i Mirelas, pasi fitoi ca para në fillim, vajti prapë për t’i hedhur. Nuk e merr me mend sa ishte rradha. E kur ka rradhë nga ata që hedhin, vazhdon loja edhe në rradhën e marrjes me fitim. Megjithatë, ndërsa veprimet e arkëtimit të parave bëheshin pa pengesë, nuk po ndodhte e njëjta gjë me dhënien e tyre. Jo ajde më vonë, jo tani e mbyllim, jo ka ndryshuar koha e tërheqjes, etj, etj, justifikime të tilla. Pra diçka po çalonte e për mua ky ishte një sinjal jo i mirë. Vajta shpejt me biçikletë dhe i thashë vjehrit të dilte nga rradha. Me gjitha ngulmimin tim, ai pranoi vetëm mos i hidhte të tërra. Gjysma e të keqes”.
“E pësuat nga piramidat e Berishës, hë?”
“Tjetër emër kanë për mua ato piramida, por nejse. Nuk është vendi tani për analiza të tilla”.
Pas pak ditësh, tek rrinin atë e bir në pjesën e sipërme të dyqanit, i pashë të dëgjonin në radio të dhënat e hrimatistirios me një përqëndrim jo të zakonshëm. Pra dhe ata nuk mundën t’i shpëtonin rrezes joshëse të saj. Brenda saj po dukej më i kollajshëm dhe më i shpejtë shtimi i parave, se sa nga përpjekjet e përditshme në biznesin e dyqanit.
Por, aq ishte fuqishmëria pasqyruese e tabelës së hrimatistirios, pasi duar të padukshme, jo vetëm ndalën butonat e dyfishimit, trefishimit, në mos dhe dhjetfishimit të vlerës së aksioneve, por me një buton shkatërrues i zhvlerësuan ato, sa hap e mbyll sytë. Dhe si në përrallën e cironkës së artë, qindra e mijra njerëz u kthyen në govatën e tyre të drunjtë!
Edhe këtu nuk munguan etiketimet si në Shqipëri, që për mua shprehin pafuqishmërinë depërtuese të njerëzve në rrënjët e fenomeneve të tilla polarizuese të parave. Nuk ka, jo, miq të mi, as piramida të Berishës, as hrimatistirio të Simitit, as bursa të Klintonit, Bushit, Blerit, Shirakut e ndonjë japonezi, që s’po ja kujtoj dot emrin. Janë pjesë e domosdoshme e mekanizmit ekonomik e financiar të sistemit, me oshilacionet e tyre të pashmangshme, që në çaste kohe ç’akordimi, shndrohen në një lloj xhunami katastrofik për njerëzit.
Ka ndodhur e do ndodhë si më poshtë:
Unë ble
Ti ble
Ai shet
.
Refreni
Unë humbas
Ti humbet
Ai fiton!

Unë shes
Ti shet
Ai ble.

Refreni
Unë humbas
Ti humbet
Ai fiton!
Fund

Nëse disa qindra grekë u mblodhën të revoltuar para Hrimatistirios greke, nëse disa të falimentuar lajthitën dhe ja këputën vetes, nëse disa gazetarë patën me se të mbushin faqet e gazetave dhe ekranet televizive, kjo jo vetëm nuk ktheu paratë e humbura, jetët e vrara, apo ëndërrat e venitura, por përkundrazi, refreni i mësipërm vazhdoi dhe vazhdon avazin e vet.
* * *

Le t’i lemë, miq të dashur, të mirët e të liqtë imagjinarë, në botën e llafollogjisë televizive. Cdo e folur e tillë, duket sikur kënaq dëgjuesin, ashtu sikurse çdo e dëgjuar e saj, duket sikur kënaq folësin.
Le të prekim realitetin e fjalëve dhe mos stresohemi nga fjalët e realiteteve të sajuara e hiperbolizuara për keq. Sepse, bursa e fjalëve të tilla është kaq e fuqishme, sa jo vetëm ja kalon, por edhe mund t’i ndrojë kursin, bursës së aksioneve.
S’ka më lirë se shitja dhe blerja e fjalëve, por s’ka më fatkeqësi se abuzimi me to. Sepse vjen çasti i krizës së fjalëve, kur shitësi s’ka më çtë shesë dhe blerësi mbetet me gisht në gojë. Dhe atëhere....
Tamam si me piramidat në Shqipëri dhe me hrimatistirion(bursën) në Greqi.
Eshtë s’është vendi, më doli vetvetiu kjo temë, që s’ka pse ta le për më vonë. A nuk është vetë jeta jonë e mbarsur me sa e sa vetvetira, sa s’merret vesh, ku dhe kur fillon njera e ku dhe kur mbaron tjetra?
Dy fqinjët e përjetshëm, me rrënjë kaq të thella në Ballkan e të përzjera me njera-tjetrën, sa zor t’i seleksionosh në disa raste për efekt identiteti, do pësonin sipas mënyrës së vet të njëjtin fat humbës të parave, labirintheve të lojës së ndyrë të burspiramidave apo hrimapiramidave.
Për humbësit pak rëndësi ka komoditeti apo primitiviteti i kësaj loje, kur duart e futura në xhepa nuk gjejnë as një kacidhe veç zbrazësisë së tyre. Ndryshimi në kohë në kufijtë e dy shekujve dhe mosbërja e analogjive të përafërta mes piramidës shqiptare dhe hrimatistirios greke, jo vetëm që sçndalën përsëritjen e historisë së krizave të tilla financiare, por janë një dëshmi e pashmangësisë së ekstremitetit polarizues të shoqërisë së sotme. Në rast se në Shqipëri u shkaktua një 1997-ë, që s’bëri gjë tjetër veç ndroi me dhunë portat e protagonistëve, por jo vetë ata, në Greqi, sofistikimi i mekanizmit ekonomiko-financiar shmangu një tragjedi të tillë. Por ama nuk mund të shmangte kursesi tragjedinë e përditëshme, të pabujshme, të qindra e mijra njerëzve, që e pësuan me gjithë mend si Sizifi.
E pësoi shqiptari në vitet e fundit të shekullit të njëzetë, që sa filloi të ngopte pak sytë me një pronë e ca para, ja zhdukën si me magji, mumjet e ringjallura të piramidave.
E pësoi greku në fillim të shekullit të ri, që kur kujtoi se paradiso(parajsa) mund të provohet edhe në këtë jetë, ja shtynë për në botën tjetër, të stërngopurit e pangopur afendikoj të hrimatistirios e çdo çelësi tjetër të ekonomisë greke.
Ca miliona dhrahmi, që kishin vënë një jetë të tërë Dhimitri me babanë, i shndërruan në aksione imagjinare, me shpresën e shtimit të tyre në përqindje më të madhe se ajo e bankës.
Sikur të hipnotizon kjo aparencë verbuese e shumëfishimit të parave jo vetëm pa djersirë, por thjesht me një shëtitje apo telefonatë zyrave të hrimatistirios. Ikin ditët e javët dhe paratë e hedhura, sikur t’i kishte mbarsur ndonjë makineri çudibërëse parash, fillojnë e shtohen, bile në rastin baba-Dhimitër u dyfishuan. Atëhere, në vend të një operacioni të menjëhershëm për tërheqjen e tyre, lindin të tjera plane jetese që jo vetëm ndalin këtë operacion, por kush ka të tjera dhrahmi i kthen përsëri në aksione. E kur s’ka para të thata, merr kredi, e kur s’merr kredi, shet ndonjë pronë, e kur s’ka pronë shet shtëpinë e kështu kjo joshje drejt parajsës të ëndërruar, rrezikon ta çojë drejt kolasit(ferrit) të vërtetë. Sepse vepron ai, efekti joshës i tabelës sugjestionuse të hrimatistirios, që të thotë se shuma e sotme nesër do rritet, pasnesër akoma më shumë. Edhe ai që i dyfishoi dhe i tërhoqi, i hodhi përsëri për trefishimin apo katërfishimin e tyre.
Po udhëtoja me makinën e afendikojt të madh dhe erdhi biseda për hrimatistirion.
Më thotë: “E shikon Andrea si ju dyfishuan dhrahmitë Dhimitrit? Po të kishim hedhur dhe ne, mund të fitonim më shumë. Tani janë shtrenjtuar aksionet dhe s’ja vlen të blesh”.
“Ndonëse s’është njëlloj me piramidat e Shqipërisë, më duket se e njëjta gjë po ndodh dhe këtu. Si mund të dyfishohen e trefishohen paratë kaq shpejt, kur ekonomia s’ecën me kaq rritëm? Përkohësisht mund të fitohet, ndryshe po vazhdove humbet e humbet vënçe. Për mendimin tim, tani nuk duhet hedhur asnjë dhrahmi”.
“Jo, jo! Ndonëse djali do që të blerë aksione në një ndërmarrje që po ecën mirë”.
“Ju e dini. Mbaj mend kur babai i Mirelas, pasi fitoi ca para në fillim, vajti prapë për t’i hedhur. Nuk e merr me mend sa ishte rradha. E kur ka rradhë nga ata që hedhin, vazhdon loja edhe në rradhën e marrjes me fitim. Megjithatë, ndërsa veprimet e arkëtimit të parave bëheshin pa pengesë, nuk po ndodhte e njëjta gjë me dhënien e tyre. Jo ajde më vonë, jo tani e mbyllim, jo ka ndryshuar koha e tërheqjes, etj, etj, justifikime të tilla. Pra diçka po çalonte e për mua ky ishte një sinjal jo i mirë. Vajta shpejt me biçikletë dhe i thashë vjehrit të dilte nga rradha. Me gjitha ngulmimin tim, ai pranoi vetëm mos i hidhte të tërra. Gjysma e të keqes”.
“E pësuat nga piramidat e Berishës, hë?”
“Tjetër emër kanë për mua ato piramida, por nejse. Nuk është vendi tani për analiza të tilla”.
Pas pak ditësh, tek rrinin atë e bir në pjesën e sipërme të dyqanit, i pashë të dëgjonin në radio të dhënat e hrimatistirios me një përqëndrim jo të zakonshëm. Pra dhe ata nuk mundën t’i shpëtonin rrezes joshëse të saj. Brenda saj po dukej më i kollajshëm dhe më i shpejtë shtimi i parave, se sa nga përpjekjet e përditshme në biznesin e dyqanit.
Por, aq ishte fuqishmëria pasqyruese e tabelës së hrimatistirios, pasi duar të padukshme, jo vetëm ndalën butonat e dyfishimit, trefishimit, në mos dhe dhjetfishimit të vlerës së aksioneve, por me një buton shkatërrues i zhvlerësuan ato, sa hap e mbyll sytë. Dhe si në përrallën e cironkës së artë, qindra e mijra njerëz u kthyen në govatën e tyre të drunjtë!
Edhe këtu nuk munguan etiketimet si në Shqipëri, që për mua shprehin pafuqishmërinë depërtuese të njerëzve në rrënjët e fenomeneve të tilla polarizuese të parave. Nuk ka, jo, miq të mi, as piramida të Berishës, as hrimatistirio të Simitit, as bursa të Klintonit, Bushit, Blerit, Shirakut e ndonjë japonezi, që s’po ja kujtoj dot emrin. Janë pjesë e domosdoshme e mekanizmit ekonomik e financiar të sistemit, me oshilacionet e tyre të pashmangshme, që në çaste kohe ç’akordimi, shndrohen në një lloj xhunami katastrofik për njerëzit.
Ka ndodhur e do ndodhë si më poshtë:
Unë ble
Ti ble
Ai shet
.
Refreni
Unë humbas
Ti humbet
Ai fiton!

Unë shes
Ti shet
Ai ble.

Refreni
Unë humbas
Ti humbet
Ai fiton!
Fund

Nëse disa qindra grekë u mblodhën të revoltuar para Hrimatistirios greke, nëse disa të falimentuar lajthitën dhe ja këputën vetes, nëse disa gazetarë patën me se të mbushin faqet e gazetave dhe ekranet televizive, kjo jo vetëm nuk ktheu paratë e humbura, jetët e vrara, apo ëndërrat e venitura, por përkundrazi, refreni i mësipërm vazhdoi dhe vazhdon avazin e vet.
* * *

Nuk di me se ta krahasoj forcën e rezistencës njerëzore, ndaj kontradiktave deri në ekstremale të jetës. Sikur të njëjtat kontradikta të konvertoheshin në minuset e të ftohtës dhe pluset e të ngrohtës që veprojnë në këtë tokë, me siguri dhe shkëmbi më rezistent, do ishte shpërbërë në copra të vogla guriçkash. Për krijesën njerëzore nuk ka cikël stinësh në jetesën e përditëshme, përkundrazi, ka një paradoks të tyre kaq të çuditshëm, forcën shfaqëse të së cilës s’ka formulë që ta llogarisë. Mes paradokseve të tilla të pashmangshme, vepron me një energji prapë të pamatëshme, përpjekja e stërmundimshme njerëzore për të jetuar. E në këtë përpjekje, ndodh si me magji ekzistenca dhe shtytja në të njëjtën kohë e të kundërtave si brenda vetvetes, ashtu dhe midis saj e të tjerave.
Që mos hy më thellë në logjikra të tilla, që s’dihet se në ç’breg konkluzionesh mund të më nxjerrin, a s’është më mirë të përdor ndihmën e vargjeve të mëposhtme, që e kanë përfunduar me kohë udhëtimin e tyre?

PARADOKS
Në kam atë që s’kisha
Nuk kam atë që dua
Në linda që të vdisja
Mos rroj që veç të vuaj!?

Kur hapin hedh përpara
Kush prapa më tërheq?
Moj jetë plot andralla
Vall’ s’ditkam të të ndreq!?

Kur prek rrezen e diellit
Kush shpirtin tin e ngrin?
Në linda të shkoj ferrit
O Zot më mos më lind!
__ .__
Selanik 2000


PERPJEKJE
Kur qaj, shpirti më qesh
Kur qesh, syt’ më lotojnë
Kërkoj pak antistres
Mes stresit që jetojmë.

Kur s’flas, shpirti më flet
Kur shoh, syt’ më rrin’ mbyllur
Se dua pak të drejt’
Mes drejtësis’ së shtirur.

Kur rri, koha më ikën
Kur ec, kohën e ndal
Se dua të zgjat ditën
Mes netëve me djaj.
__.__
Selanik 2000

Nuk di, nëse mund të ketë pas kësaj jete, ferr më të keq dhe parajsë më të mirë, nga ç’ka provon në këtë jetë krijesa njerëzore. Nuk di, nëse arshiva e ferrit dhe parajsës imagjinare mund të ketë më shumë djaj e ëngjëj, nga ç’ka djaj të kthyer në njerëz dhe njerëz të shfaqur si ëngjëj, arshiva pa mbarim e realitetit njerëzor.
Por di ama, që ndryshe nga ç’thuhet për mëvetësinë e ferrit dhe parajsës imagjinare, në të gjallë tonë ka një mpleksje kaq të koklavitur mes tyre, sa dhe Zoti vetë është tërhequr dhe na i ka lënë ne në dorë t’ja dalim mbanë.
“Ama kështu qenka?”, ka menduar gjithmonë krijesa njerëzore dhe qysh në hapat e para të shoqërisë e deri më sot, s’ka bërë gjë tjetër, veçse ka krijuar jetë parajsore me mjetet e ferrit dhe jetë ferri me mjetet e parasjës. Nuk është aspak e zorshme ta ndjesh, ta shohësh dhe ta provosh, në forma e reaksione të ndryshme, këtë të vërtetë mijravjeçare, qoftë dhe në çaste të zakonshme të jetesës.

* * *

Një krijues i talentuar mund të shkruante libra të tërë më vete, me ç’ka hedh unë në këto shkrime.
Do aksion policesk, këtu e ka copën e brumit për ta gatuar.
Apo e kënaq më shumë një libër i zjarrtë erotik, fare lehtë gjendet këtu.
Kush pëlqen historira familjesh e fisesh me skena e prapaskena nga më të pabesueshmet, pak shfletim i mjafton, për ta gjetur fabulën e duhur.
Mos qenka dhe komedist? Aspak mundim, sepse dhe aty ku shpreh një dhimbje të jetës, shfaqet shpesh dhe komedia e saj. Sa për ndonjë analist ngjarjesh e pikpamjesh të ndryshme politike, filozofike apo ekonomike, dua s’dua unë, nuk mund t’ju shmangem dot të dy kaheve reaguese, falë pozicionimit të tij në shoqëri.
Në këto shkrime jam unë dhe jo ndonjë hero romanesh, është jeta ime dhe jo jetë të kërkuara fantazive krijuese, është bota time mendore dhe shpirtërore dhe jo ajo e maskuar dhe karnavalizuar sipas interesave egoiste të disave.
Eshtë pra, të dashur miq, zëri im, që në korin e madh të zërave njerëzorë, uroj me gjithë shpirt të mos stonojë, por të ndihmojë sadopak në harmoninë e zërave të vërtetë, në hymnin e madh të një jete të vërtetë.
Zëri im
Të kem shpejtësinë
e zërit tim
Në di se nga del
të di ku arrin.


Në di se çfar’ them
Si kuptohet, ta di
Dhe gjallë të mos jem
Të jetë Zëri tim!
__.__
Selanik 2000

“Të bëhem e njëherë nuse, pa di si të nusëroj”.
Nuk e di, por për herë të parë në jetën time po më ndodh, të mos e marr për absolute një shprehje popullore. Eshtë ky një devijim i çastit nga të vërtetat e përvojës popullore, apo mbase diçka ndonjëherë bën përjashtim nga kjo përvojë? Hë për hë merreni si të doni, se në vazhdim me siguri s’ka për t’ju ndodhur kjo dilemë.
Atë që nuk arrijnë dot praktikisht njerëzit për t’u bërë dhe njëherë “nuse”, e arrin forca e mendjes nëpërmjet të njohurës retrospektivë të kohës. Kush ndjen pishmanllëqe për veprimet e të shkuarës, rënkon cazë dhe menjëherë thotë shprehjen e mësipërme. Harron që dhe po të kishte atëhere mendjen e sotme, kur të ndodhej në mendjen e ardhshme do ndjente të njëtin pishmanllëk. C’kënaqësi e ç’kuptim do kishte jeta njerëzore me rinusërimet e saj?
Le t’ja le moshës në vazhdim, mendjen në vazhdim, ashtu sikurse moshës së shkuar, mendjen e shkuar.
Cudia më e madhe, por edhe hipokrizia më e madhe ndodh në politikë dhe fushën e letrave. Aty, të dashur miq, zor të gjesh pishmanllëkun, pendimin, rrëfimin e sinqertë, të autorëve të tjetërsuar.
Në rast se mor zotni, cikli jetësor s’ta jep kënaqësinë e “rinusërimit” për të mohuar pohimet e të shkuarës, pse nuk e bën këtë lloj katharsisi të vetvetes, në atë pjesë cikli që ndodhesh? Nejse! Eshtë e kotë t’i bie kësaj këmbane, në këtë pjesë bote të shurdhëruar prej kohësh. Sepse, ose s’ka pishmanllëk, pra as dëshirë për rinusërim, ose s’ka burrëri e kurajo, pra as përpjekje për rrëfim e katharsis. Ndërsa të parët mbeten kokëfortë në fanatizmin e tyre dhe kuptohen më lehtë nga opinioni, të dytët ndonëse veprojnë, flasin e shkruajnë në përshtatje me kohën, ose shfaqen si të censuruarit apo të persekutuarit e sistemit të shkuar, ose e anashkalojnë një pjesë të veprës së asaj kohe, por kursesi ama ta hedhin poshtë atë, për nga skemat dhe idetë diametralisht të kundërta me të sotmet. Kurse sa për opinionin, mbase ju vjen në ndihmë mishmashi politik, ekonomik dhe shoqëror i krijuar, që çorodit dhe mjegullon mendjet e njerëzve.
Harrojnë, ose bëjnë sikur harrojnë këta njerëz të politikës dhe penës, që breznitë njerëzore kurdoherë rrëmojnë në të shkuarën, për të ditur nga vinë. Në rastin e breznive shqiptare, është shumë afër ajo brezni, që ka për ta kryer me objektivitet këtë akt, me të vërtetë madhor e të denjë për kombin.
E di që pas mendimeve të mësipërme, mund të më thoni: “Shiko më mirë veten tënde dhe mos u merr me kokat se asgjë s’ke për të arritur, bile mund ta pësosh!”
Atë po bëj, veten time po shikoj dhe zërin tim në kohë po gjurmoj, por ç’të bëj që në këtë shikim e gjurmim, pikërisht atëhere kur duhej të shikoja me gjithë mend veten time, shoh që ato koka u morrën vënçe me mua, me ty, me ju, me të gjithë ne. Na venitën shikimin dhe na dirigjuan e artikuluan zërin në notat më të larta të thirrjeve e brohoritjeve, pikërisht për vetë ato koka. Propagandë më të kompletuar, për të ashtuquajturën madhështi të socializmit shqiptar, zor të gjesh në analet e historisë botërore. Një alternim i pandalshëm politiko-artistik i propagandës, mbushte çdo çast hapësirën jetësore të njerëzve, aq sa kur njëçikë mangësi të shfaqte njera anë, menjëherë ingranohej ana tjetër dhe anasjelltas. Askush sçmund të mohojë këtë autorësi të dyfishtë të saj, të firmosur nga ish kupola politike allakomuniste dhe ish Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve.
Mos kërkoni kuturum, ju që prekeni nga këto shkrime, të gjeni diçka që stonon në rradhitjen e tyre. Do kuptoni pse-në e një vazhdimësie të tillë, nëse në ndonjë çast, qoftë dhe pak të penduar të jetës suaj, ja keni bërë vetes këtë pyetje.

“Dhe gjallë të mos jem
Të jetë Zëri tim!”
Tamam ashtu siç ka qenë, një ditë më parë, një muaj më parë, një vit më parë, dhjetë apo njëzet vjet më parë, njëzet apo tridhjet vjet më parë, mor po dhe deri atëhere, kur quhesha fatos apo pionier me shallin e kuq në qafë. Sepse ishte zëri më i padjallëzuar i botës, sa naiv aq dhe i sinqertë, sa realist aq dhe idealist.
Nuk kam guximin e hipokrizisë së hipokritëve të guximshëm të sotshëm, që të them se në rininë time, ndryshe mendoja e ndryshe veproja, ndryshe fantazoja e ndryshe flisja e shkruaja. Sepse jetoja në një realitet të ujdisur në kompleksitetin e tij, përtej të cilit nuk mund të çante dot asnjë lloj fantazie qoftë.
Nuk ndjej dobësi, nuk më vjen turp, nuk dua ta fsheh në asnjë rrokje, zërin tim, as para vetes time, as para gruas e djemve të mi, as para shoqërisë sime, as para gjithë njerëzve që me dashje apo rastësisht e kanë dëgjuar atë. Nëse ka metamorfozën e vet ky zë, nëse diku ndalet, rrëfehet dhe bën katharsis, nuk e bën për sytë e botës, por për sytë e vetvetes.
I fillova këto shkrime me 1997-n dhe fare thjesht tani mund të shënoj një “Fund”, sikur ’97-a me kataklizmonë e saj mbaroi dhe varka e Noes na nxorri në një botë të re.
Jo, miq të dashur! Kataklizmoja shqiptar nuk është një legjendë, apo një fantazi e hiperbolizuar e kohës, që mund të rrëfehet si një përrallë shtesë, e njëmijë e një netëve. Disa zëra të trembur, do ishin të lumtur me një epilogji të tillë. Për ta më mirë kataklizmoja e ’97-s me heronj dhe fajtorë “të rinj”, se kataklizmotë para saj, me gjynahe e mëkate që si lajnë dot gjithë ujrat e Tokës.
Në pafuqishmëri për t’i bindur të pabindurit e botës shqiptare për të “rinusëruar” të shkuarën e tyre, për të riakorduar sadopak zërin e çakorduar të së shkuarës së tyre, po merrem me “nusërimin’ tim të vërtetë dhe po aq me vërtetësinë e zërit tim në kohë, që siç e shpreh në vargjet e mia, “Në di se nga del, si kuptohet ta di”.

Mbase bëhem pak i pakuptueshëm në këto çaste, kur ndërsa flas për halle e tronditje shoqërore, e ndal zërin tim në më intimin moment të jetës bashkëshortore, në lindjen e fëmijës. Vetëm pak durim, ju lutem të kini, në këtë udhëtim kohor me protagonistin e këtyre shkrimeve dhe jam i bindur, se ashtu sikurse unë dhe ju do ta kërkoni më shumë këtë intimitet magjepës të jetës, por...
Jemi bashkë tashmë në këtë udhëtim, itinerari i të cilit, ndërsa për ju mbase është një kuriozitet më tepër në botën e njohjes, për mua është vetnjohja dhe e vetjetuara e shkuar dhe e papërsëritshme e kësaj bote.

Kapitulli i Shkrimeve e Reflektimeve të mia
(1 Maj 1988 – 4 Mars 1992)

1 MAJ 1988
Do ta mbash mend mirë këtë datë, bir i dashur.
Cdo vit me gëzim do ta festojmë ditën e lindjes tënde, ditën e shenjtë që unë e ndjeva veten baba.
Eshtë e djela që çeli majin e këtij viti, kur ti bir i dashur kërkove të dalësh në jetë. Dhe dole. Jeta triumfoi madhërishëm. I faleminderit jetës, përjetë!
Kam një lodhje të gëzueshme, bir i dashur. As vetë s’e kuptoj se ç’forcë më dhe sot, qysh kur nëna jote të ndjeu e kuptoi se dëshiroje të dilje. Afro 9 muaj me radhë të kemi ndjekur si po lindje, se si po rriteshe dhe gëzoheshim si fëmijë.
Kur një ditë të dish të lexosh, do mësosh fillesën e daljes në këtë jetë.
Ishte e shtunë mbrëma e 30 prillit. Ja, këtu në kuzhinën e vogël, por të këndshme të gjyshes tënde, ishim mbledhur rreth televizorit, unë, mamaja, gjyshja, vëllaj im me të shoqen, motra ime me të shoqin. Fionën e vogël e kishin vënë në gjumë në shtëpinë e tyre. Gjyshja e merakosur vendosi të shkonte, por mami tënd i tha të rrinte. Unë u çudita me këmbënguljen e mamit, por s’kuptova shkakun në çast. Gjyshja iku. Ne shikonim televizor. Mami tënd tha, “Natën e mirë” dhe iku nga dhoma.
Por, rreth orës 24, kur ndaheshin dy muajt, hyra në dhomë. Ti bir i dashur, e kishe lënë pa gjumë mamin. Ti po përgatiteshe për të dalë e s’kish forcë të të ndalte. U gëzova, por dhe një drithërimë më përshkoi trupin. Fillova dhe unë të ndjeja sikletet, merakun e mamit tënd.
Kështu më në fund vendosëm. Rreth orës 2 të natës së 1 majit, unë, mami dhe gjyshja u nisëm drejt shtëpisë së lindjes. Ta dish ti si dridhej mami. Por mami ka zemër të fortë. Gjithë natën nuk fjetëm.
Lindi dita e re e 1 majit. Koha pak e ftohtë dhe e vrenjtur. Orët kalonin. Sa po na mundoje or qerata!
Kur, rreth orës 3 të drekës, si për çudi dielli ngrohte e ndriçonte qartë, ti dole në jetë.
Sa më gëzove, bir i dashur. Edhe mamin sa shumë e ke gëzuar. Të gjithëve, me gjyshe e gjyshin, me dajo e teze.
Tani që po shkruaj këto rrjeshta, është mbrëmja më e veçantë e jetës sime. Sa çudi, i dashur bir. Ndonëse tepër i lodhur fizikisht dhe i emocionuar, ti më jep forcë të shkruaj. Këtë kujtim nuk po e shkruaj aq bukur artistikisht, por s’ka më bukur se thjeshtësia. Për mua ti je krijesa më e dashur, më e pazëvendësueshme. Kuptoje këtë thënie e mos e harro tërë jetën.
Tani unë me mamin, me dhembshurinë e dashurinë prindërore, nisim hapa të rinj në jetë për të të rritur ty të shëndetshëm e të zgjuar.
Dhe kemi besim se gjaku ynë, krijesa jonë më e lartë, ti bir i dashur, do të jesh me të vërtetë vazhdues i denjë i prindërve të tu, do të dish të hipësh e qëndrosh fort mbi shpatullat tona, për të parë më lart e më larg.
Vetëm kështu ne do të krenohemi me ty.
Natën e mirë dhe bëfsh gjumin më të ëmbël të botës, biri im i dashur, bashkë me mamin tënd të shtrenjtë!
E diel 1 Maj 1988 ora 23’00
___...___

8.10.1989
E djela e dytë pa nënën tonë. S’ish ëndërr e tmerrshme e një nate të zezë, që zgjimi tutje do ta flakte. Ish e vërtetë e hidhur e jetës, që tash veç në ëndërr mund të sjellë çmalljen me mëmën tonë. Kështu e paska kjo jetë, që kur hodhi farën e saj në këtë botë e ne s’kemi ç’bëjmë para dialektikës së saj. Por na dha sy që të shikojmë e veshë që të dëgjojmë, një organizëm të tërë të ndërlikuar që mbart një botë të tërë shpirtërore.
Gëzohemi e hidhërohemi, qeshim e qajmë, mërzitemi e çiltërsohemi. Kudo ky dualitet të kundërtash na ndjek hap pas hapi. Ai përbën vetë zhvillimin shpirtëror, emocional.
Lindje, rritje, plakje dhe vdekje. Kush ka lindur, patjetër do të vdesë. S’ka nevojë për argumenta. Eshtë një aksiomë universale të cilës i nënshtrohemi të gjithë. Veçse në këtë rrugë pohimi e mohimi, jemi ne të ndërgjegjshmit njerëz, që ashtu sikurse gëzohemi për lindjen e një fëmije, hidhërohemi për vdekjen e një njeriu. S’është thjesht një ndjenjë instiktive, një çast ndjesor i thjeshtë. Eshtë një psiqikë e tërë që vepron, që na lehtëson e na mundon, sipas vetë ecurisë së jetës.
E ndërsa e dimë fundin, mos do të thotë se s’na vjen keq për këtë fund? Aq më tepër kur ai përshpejtohet nga shkaqe që e ardhmja me siguri do t’i zgjidhë me sukses. E ardhmja!? Kurse sot njerëzimi është i destinuar të jetë i pafuqishëm para shkaqeve të tilla fatkeqe.
Mëma jonë iku shpejt nga ne e nga kjo jetë. Pafuqishmëria e mjekësisë së sotme e la në mëshirë të mikrobit të vdekjes. Sepse vdekja ka mikrobet e saj të shumta, që e kanë emrin sëmundje të “pashërueshme”. Për sot, po, të pashërueshme. Për nesër? Lum kush të rrojë!
Vetëm mikrobit të pleqërisë, që natyrshëm do e ndajë njeriun nga jeta, s’ka për t’ja gjetur askush ilaçin. Pleqëria mund të shtyhet, ashtu sikurse do zgjatet vetë mosha e njeriut, kurse përfundimi është i pashmangshëm. Dhe kjo s’ka nevojë për diskutim. Ne s’kemi si të kërkojmë atë që s’kemi patur para lindjes sonë. Pafundësia e jetës duhet të kishte pafundësinë e vetë fillesës së saj.
E përsëri njeriu do të ketë dhimbje për atë, që sado i plakur, do të vdesë një ditë.
Por a mund të krahasohet ajo dhimbje me dhimbjet e sotme, kur i ndodhur ende në rrugën e jetës, përtej mesit të saj, të ndahesh prej saj?
Kështu na iku mëma jonë, pa përfunduar udhën e jetës së saj, ndaj ne qajmë dhe na vjen të thërrasim fort për këtë padrejtësi të kohës. Ditët ikin e na largojnë prej mëmës sonë. Eshtë një ikje pa kthim, pa çmallje, që do ta ndjejmë të rëndë sa të jemi dhe ne gjallë.
S’dua të kujtoj të djelën e fundit, kur e kishim ende mes nesh mamanë.
Por, s’do t’i harroj kurrë ato rrahje të fuqishme të zemrës së saj të fortë. Ato i dëgjoj e do t’i dëgjoj tërë jetën time. Janë trokitjet e një jete të tërë që po ndahej prej nesh, janë amanete e këshilla, dhimbja e dashuria e një mëme që po linte pas fëmijët e saj, nipërit e mbesat e saj.
Ato dy pika lot që rrodhën në rrahjet e fundit të zemrës, janë vetë dhimbja e dhimbshuria e nënës, që vdekja po e largonte nga më të dashurit e të shtrenjtit e zemrës.
Ato rrahje zemre, ato pika loti, do më jenë bashkudhëtare në jetën time, në ndërgjegjen time.
___...___

25.10.1990
Një lajm tronditës nga axhensitë e huaja të lajmeve: Shkrimtari Ismail Kadare kërkon strehim politik në Francë.
Ai që në krijimet e tij solli lashtësinë e madhështinë e kombit shqiptar, largohet nga vendlindja sot, kur ajo ka më tepër se kurrë nevojë për bijtë e saj.
Asnjë lloj motivacioni nuk e justifikon ikjen e Kadaresë. Cfardo presioni censure apo kërcënimi të ketë patur apo ndjerë në krijimtarinë e tij, nuk mund të zgjidhej, kapërcehej, duke lënë vendin e vet. Ai i kapërceu pengesat atëhere kur pretendon se ia shkatërruan qelizat pararojë të trurit. Ai vazhdoi të shkruajë e të lavdërohet brenda e jashtë vendit.
Por, në veprat e tij Kadareja shprehej me nënkuptime, bënte aluzione. Mos e mundonte diçka? Patjetër! Pra ai kishte frikë të shprehtë hapur ç’mendonte. Kjo tashmë kuptohet nga intervistat e dhëna, ku i mëshon shumë kufizimeve të administratës dhe kalimit në autocensurë. Dhe ai talentin e tij e futi kah nënkuptimësisë. Frikë dhe taktikë bashkë. Më pas, këtë vit, u shpreh më hapur dhe lëshoi kritika të ashpra ndaj mediokërve, burokratëve, duke bërë aluzion për instancat më të larta të udhëheqjes.
Nuk di ç’ndodhi në ndërgjegjen e Kadaresë më tej. Duket që synimet e tij ishin më të avancuara, që demokratizimi të ishte kompleks dhe më i thellë. Duket që midis kërkesave e pikësynimeve të tij nga njera anë dhe masave të marra, ekzistonte një hendek që s’po ngushtohej e s’po kapërcehej dot. Ky konflikt, kjo ndeshje e brendshme dhe e jashtme e ndërgjegjes së Kadaresë, nuk po zgjidhej në favor të tij.
Deri këtu ai e quajti të pamundur vazhdimin, rrugëzgjidhjen, brenda realitetit shqiptar.
Mbase në vetvete u bind që s’mund të shprehej hapur, sepse do kishte konsekuenca të paparashikuara e të pandreqshme për të.
Dhe në këtë ndeshje ndërgjegjeje, Kadareja lëshon frontin shqiptar ku qëndroi mbi tre dekada si krijues dhe u hodh tjetërkund, në anën tjetër të frontit.
Kadareja shprehet se pamundësia e legalitetit të një organizate të pavarur nga Partia, ku mund të vetvepronte pa dorashka e maska, e detyroi të largohet nga Shqipëria. Ai shpreh tronditjen për aktin e kryer dhe askujt s’ja udhëzon veprimin e vet. Bota e Kadaresë është kontradiktore. Ajo shpreh pafuqishmërinë për të rezistuar brenda vendit të vet, ashtu sikurse shpreh fuqishmërinë e ndërmarrjes së një akti ekstrem.
Ai shpreson se populli, intelektualët, do të thellojnë procesin, bile këshillon të shtohen përpjekjet për këtë prej tyre, në vendin që ai braktisi. A nuk është tepër kontradiktor Kadareja, që dhe në krijimet e tij i ka për stil kontrastet? Pra, të tjerët të vazhdojnë të guxojnë, të jenë trima, kurse ai ta shohë dramën shqiptare e konfliktet e saj, as nga salla, por nga larg, aty në ndonjë vilë pariziane, nga ekrani i televizorit e lajmet e AFP-së. Dhe pasi të jetë kryer akti përfundimtar, ai premton se do kthehet përsëri në vendin e vet.
Po si mendon ai të kthehet? Si triumfator? Ai mbase e lidh ikjen e tij me një akt që do nxitë shqiptarët për të ndërmarrë veprime më të thella e të guximshme për ndryshimin e gjendjes. Ndaj dhe kthimin në të ardhmen mund ta quajë triumf e veten e vet ndofta çlirimtar. Por jo. Kadareja nuk është si puna e atij udhëheqësit revolucionar që detyrohet të lerë vendin e vet e ta drejtojë luftën nga jashtë. Në fundshekullin e njëzetë, kopimet e heronjve të shkuar stonojnë. Kadareja, nëqoftëse qenka kaq optimist për kombin shqiptar, që do zerë vendin që meriton në familjen evropiane, s’kish pse ta bënte këtë akt ikjeje. Cfardo pasoje që do t’i ndodhte këtu! Ai, me forcën e fjalës le të vazhdonte t’i shërbente kombit, i cili do kuptonte të vërtetën nga gënjeshtra. Edhe sikur dikush ta frenonte e ta keqtrajtonte deri në diskreditim, dikushi do humbiste e Kadareja do fitonte, do nderohej e respektohej si një hero i vërtetë.
Vërtet thotë se Shqipëria i përket familjes së madhe evropiane, në të cilën ajo duhet të marrë pjesë denjësisht, por nuk drejtohet familja e vet nga dhoma e komshiut, ndonëse e ke ndihmë atë për çdo çast.
Ndaj le të rrinte Kadareja në familjen e vogël shqiptare, e cila s’ka ndërmend të humbë identitetin e vet në çfardo lloj mase e forme të inkuadrohet në bashkësinë evropiane. Vetë identiteti evropian s’mund të konceptohet si një masë amorfe, por si një kompleks i harmonizuar identitetesh kombëtare.
Nëse Kadareja u bind që masat e marra s’premtonin për realizimin e synimeve të tij e nuk shihte ndonjë perspektivë në këtë drejtim, atëhere të mos shprehë deklaratën me besimin se gjendja do ndryshojë e ai me këtë akt ndryshimi do kthehet.
Po qe se ky akt do ndodhë s’afërmi, atëhere Kadareja që paska duruar e shpresuar kaq gjatë, le të duronte edhe pak kohë. Ndryshe kot i shpreh optimizmat dhe ai me pesimizëm për kohë të afërt ndryshimi, preferoi të kalojë pjesën tjetër të jetës në vendin e preferuar, në Francë.
Mbase Kadareja synon të mos heshtë e presë, por të jetë në aktivitet për çka dëshiron të ndodhë në Shqipëri. Koha do ta tregojë masën e preokupimit të tij.
Sot lajmi për Kadarenë na tronditi thellë. Ai ndodhi në një kohë kur hapat e thellimit të demokratizimit duket sikur po shpejtohen. Nëqoftëse dikush do të na mashtrojë e të na krijojë imazhin e ndryshimeve, pa bërë në fakt hapa konkretë, do gabojë rëndë.
Ne besojmë, unë besoj se diçka po lëviz. Jam disi kontradiktor se shoh jo aq intrasigjencë në rrugën e nisur, ndjej një dorë frenuese, që mundohet të gryejë rrotën e historisë, ta ngadalësojë e pse jo, ta ndalë atë. Por, shoh dhe dorën tjetër të kahut pozitiv, që kërkon ta çojë atë përpara.
Tashmë populli po ndërgjegjësohet më shumë se disa drejtuesa në Parti e qeveri. Si nuk e kuptojnë këta drejtuesa se po bëhen qesharakë si Don Kishoti? Ende mendojnë se mund të qëndrojnë hipur, kur koha s’i pranon as zbritur?
Këtu Kadare, do deshnim ta ktheje fjalën në vepra, nëqoftëse ndjeshmëria tënde të shkakton dhimbjen për fatin e popullit, por edhe optimizmin për të ardhmen më të mirë të tij.
Por ti ike e disi na hutove, na trondite. Nuk e prisnim këtë akt prej teje. Nuk mund të na ngrojë fjala jote duke kaluar eterin e mbushur plot zhurmë lajmesh, sensacionesh, britmash, lutjesh, krismash, qarjesh e qeshjesh histerike.
Këto çaste s’jam as me ty atje, as me ata këtu, që frenojnë demokratizimin e veprojnë sa për sy e faqe. Por, jam me atë, jam me ata, që me guxim e vetmohim do t’ja ngrenë lart prestigjin kombit tonë, që shumë ka hequr e pak ka gëzuar. Tani ne e meritojmë që pak të heqim e më shumë të gëzojmë, këtu në trojet tona.
Tani ti Kadare je aty, ndofta në vilën pariziane dhe ose shkruan diçka, ose fle. Por unë e di. Ti s’po fle i qetë, as po shkruan qetë.
Sado të mundohesh ta qetësosh ndërgjegjen me forcën e mendjes tënde, ajo ka një pjesë që të atakon e trondit. Dhe unë s’kam gjumë, por jo në pozitat e tua. Shpirtin e kam dhe unë të trazuar, e përsëri jo si në gjendjen tënde.
Cfardo parapërgatitje të kesh bërë për ta bindur e pastaj qetësuar ndërgjegjen, ai çast kur e shpalle aktin tënd, të ka krijuar tjetër gjendje shpirtërore. Ti që shpesh shkrojte për ëndërrat, iracionalen, fantastiken, tani ke hyrë plotësisht botës së tyre tronditëse. Sa herë të përpiqesh për t’u shkëputur prej kësaj bote torturë, aq më fort do tërhiqesh prej saj.
Koha do ta tregojë fatin tënd të ardhshëm. ......
Koha le të më gjykojë dhe mua, në rast se çka shpreha më sipër, padrejtësisht është rënduar.
___...___