Pjese nga libri tim, "E megjithate ... jetojme!" - Edmond Shallvari.

(Fragmente nga një shkrim i datës 1.11.1990 që kanë lidhje me shkrimin e mësipërm)
Kaloi një javë nga shkrimi i fundit. E rilexova atë sot përsëri me sy kritik. Hë, ç’do thuash tani? Mos je bërë pishman për ndonjë pjesë, mos diçka do ndryshosh aty? Jo! Do vazhdoj përsëri shkrimet e mia, qofshin ato dhe kontradiktore.
Megjithatë, është ndryshe kur hedh në letër efektin e çastit, opinionin e çastit, e ndryshe kur kalon një farë kohe dhe je menduar vënçe.
Por mua më pëlqejnë pikërisht mbresat e çastit. Ato përmbajnë shpërthime, hutime, zemërime, pasione të papërsëritshme. Përmbajnë mbase dhe mosnjohje të thellë, por pikërisht këtu ju qëndron papërsëritshmëria. Koha që kalon i sanksionon pastaj të vërtetat nga jo të vërtetat. Nuk jemi profetë, por çdo njeri shfaq me çaste shenja profetizmi.
..... Kur një figurë e shquar e një kombi ndërmerr një akt kaq tronditës, diçka e ka cënuar rëndë organizmin e kombit. C’duhet bërë për ta rikthyer gjendjen normale të organizmit? Këtu sejcili ka gjykimet e veta e duhet të shkëputet nga recetat e gatshme teorike që as të ngrohin, as të ftohin. Pikërisht këtë u mundova të realizoj unë në shkrimin e 25 tetorit. E megjithatë vërej se aty ka injektime të jashtme të atij burimi të njëjtë, që i ve në emërues të përbashkët të pabarazvlershmet.
Por, jam i kënaqur që shumë pak jam prekur nga injektime të tilla. Pse?
Lexoni shtypin e do të bindeni për këtë.
Si “Zëri i Popullit”, ashtu dhe “Drita”, shkruajnë lajmin me të njëjtin emërues të përbashkët. Mirë “Zëri i Popullit s’kish firmë, po “Drita” pse i bashkonte në një firmat e kryesisë së Lidhjes së Shkrimtarëve?
Nuk ka asgjë të keqe që në faqet e saj, disa personalitete letrare të shfaqnin mendimet e tyre për ikjen e Kadaresë. Pse nuk u bë kjo gjë? Apo do bëhet më vonë? Po kush pengoi të bëhej në kohë, aq më tepër që populli kërkon më shumë se një lajm i shkurtër? Menjëherë intelektualët më në zë të Kosovës e dhanë gjykimin e tyre. Ne s’lemë gjë pa cituar prej Rexhep Qoses, Celës, Krasniqit etj, kur është fjala për shkrimet e thëniet e tyre mbi realitetin kosovar. Drejt apo shtrembër, gjykimet e tyre nuk janë të një diletanti, pra kanë vlerë e përmbajnë të vërteta, i vjen apo s’i vjen mirë ndonjerit tek ne.
Demokratizimi nuk thotë as të hapësh gjithë dyert e kanatat se s’dihet ç’ndodh, por as të mbyllësh 99 e 1 ta lesh hapur, atë tënden. Kjo do të thotë ta kanalizosh në një drejtim demokratizimin. Pse, intelektualët shqiptarë mos vallë janë në një emërues të përbashkët mbi konsideratat e vlerësimet për Kadarenë? Kursesi jo! .........
___...___

E ndjej që duhet të ndërhyj prapë. Jo në mes të shkrimeve të mësipërme, që dhe pas 15 vjetëve të tjera s’do më pendojnë për asnjë frazë të tyren(pra s’ka rinusërim), por si një vazhdimësi kohore e ndonjë mendimi të sotshëm, që përsëri nuk ndruhem ta shpreh, për Kadarenë në veçanti dhe krijuesit në përgjithësi.
Tek po i shpjegoja disa pjesë shkrimesh të këtij libri, një të njohuri këtu në Selanik, kur dëgjoi mes tyre emrin e Kadaresë, më ndali fjalën dhe më tha: “Kadareja është kokë e madhe dhe mund të mos priten mirë këto shkrime për të, edhe sikur drejt ta kesh”.
Në fakt edhe mua po më ndiqte një lloj meraku, por jo dileme ama. Ai merak që kam patur edhe atëhere kur recitoja vjershat apo komentoja librat e Kadaresë në shkollë. Sepse i mësoja me gjithë shpirt, i shprehja e shkruaja me pathos, ndaj dhe prisja me merak vlerësimin e mësuesit të letërsisë.
Jo vetëm unë, por edhe miqtë e mi, jo vetëm miqtë e mi, por sa e sa të tjerë si ne, u rritëm me këtë lloj meraku të sinqertë, që buron nga veprime po të sinqerta.
C’faj kam unë, pra, që po me këtë lloj meraku vazhdova edhe atëhere, kur të tjerët as që u bënë merak për fatin tim, tëndin, tonin?
Në këto shkrime nuk bëj komentin e ndonjë romani apo vëllimi poetik, aq të reklamuar e lavdëruar në kohën shkollore. Ju qëndroj edhe sot besnik komenteve të atëhershme, që burojnë nga forma dhe përmbajtja e atyre veprave. Ndiqeni pra këtë të ri, këtë nxënës, këtë student, këtë kuadër, me këtë lloj meraku dhe ndaluni për një çast në fund të viteve ’80-ë dhe fillimin e viteve ’90-ë. Ashtu si unë, edhe ju që i jetuat këto vite, a nuk pamë, a nuk ndjemë, a nuk kuptuam, që një fund po i vinte të shkuarës dhe një fillim i ri po i trokiste Shqipërisë sonë? Nëse ne, të thjeshtit, të merakosurit e përditshëm për jetën tonë, e kuptuam këtë fund e këtë fillim, ç’mund të thuhet për ata, merakçinjtë e mëdhenj të kombit?
Meqenëse në shkrimet e mëposhtme preken më shumë këta “merakçinj”, po kthehem pak në biseda e mësipërme.
“Kujto ato çaste kur ndodhi ikja e Kadaresë”, fillova shpjegimin tim dhe vazhdova, “A s’po e merte fera uratën”?
M’u përgjigj shkurt: ”Kjo dihet nga të gjithë”.
“E po unë këtë çast përshkruaj në ato shkrime. Opinioni shqiptar nuk kishte nevojë për shembuj të tillë të “guximshëm”, që vinin pas të vjelash”.
“Ashtu është”.
“Dhe duke vazhduar me këtë logjikë, arrij deri aty sa të them: Iku kur duhej të rrinte dhe ndenji kur duhej të ikte”.
I njohuri në fjalë, duke tundur kokën, tha vetëm kaq: “Në këtë drejtim ke të drejtë, por edhe guxim që do t’i nxjerrësh në libër këto shkrime”.
Kur të shohë në faqet e librit këtë bisedë, do kuptojë më mirë vazhdimësinë e guximit tim, por është rasti t’i them, që më tepër se guxim, është një obligim i pandalshëm i Mondit të panjohur, në këtë botë kaq të panjohur e të njohur njëkohësisht.
___...___

13.11.1990

..........Tani e kam ndërgjegjen të trazuar për ç’ka po kalon kombi ynë. Sejcili ka përgjegjësinë morale për fatin e kombit të vet, qoftë personalitet i çdo rangu, qoftë qytetar i thjeshtë.
Dua o bir ta heq krejt mikrocipën, që dalngadalë dikush na i veshi fytyrës për të na bërë dyfytyrësh. Kujtdo i dukej se kishte fytyrën e vet, pa vënë re cipën, maskën.
Padjallëzia rinore nuk mund të kuptonte ironinë e realitetit.
Por unë, o bir, e njoha shpejt realitetin dhe po me atë shpejtësi shkatërrova cipën, sado e vogël t’ishte ajo.
Unë Donald, kam bindjet e mia tashmë. Ato më thonë që e vërteta duhet parë në sy, në do të jesh i vërtetë vetë. Ndryshe gënjen veten me iluzione, ashtu sikurse shkatërron veten nga deziluzionet.
Bindjet e mia në fillim rrjedhin si ajo ujvara mahnitëse, por më pas përplasen si në fundin e saj, shkumbojnë dhe zhurmojnë fort, derisa në konflikt e polemikë, gjejnë shtratin rrjedhës të tyre.
Mendimet e mia, o bir, përmbajnë frymëzimin adoleshent. (Oh sa tepër zgjati kjo adoleshencë mendimesh fluturuese!)
Teoria marksiste të ngjall frymëzimin në moshën 15-20 vjeçare. Endërrat e së ardhmes të japin krahë e ti kujton se i tillë bëhet realiteti. Ti vrapon e kujton se po me atë shpejtësi vrapon dhe realiteti. Ndal pastaj vrapin për të marrë frymë për më tej, por ç’të shohësh? Je i vetëm në universin ku ke arritur. Mos vallë deziluzionohesh për ç’ka ke fluturuar në ide? Jo! Megjithatë, deziluzionohesh. Për çfarë pra? Për realitetin që s’të ndoqi pas, apo për veten që e çove aq përpara realitetit? Për të dyja bashkë.
Atëhere i rikthehesh realitetit dhe vetvetes. Zbret nga maja e Olimpit, në tokën tënde. Fillon ta shohësh drejt e në sy realitetin dhe thua, dhe pyet: “Kush e ka fajin për prapambetjen e tij!?
Siç e fillova, aj të mbaroj. Prandaj boll për sot, për t’i shprehur më të përmbledhura mendimet e mia.
C’kusur ti Donald të merresh me to, atëhere kur s’dihet çfarë realiteti do jetë. Ndofta do çuditesh, ndofta do të të vijë keq. Vetëm gjyq mos më bëj, se ty do të të marr për avokat mbrojtës.
___...___

(Fjalim i mbajtur në Konferencën e Partisë së rrethit në Korçë. Viti 1991)
Tek vendosa për të folur këtu para jush, m’u kujtua ajo shprehja e famshme shekspiriane: Të rrosh a të mos rrosh!
Më keq se kjo dilemë, është ajo që ndjeja unë, mbase dhe shumë të tjerë si unë: Të heshtësh apo të mos heshtësh! Tashmë e dimë pozicionin e derisotëm të mjaft njerëzve, të të heshturve dhe të të mos’heshturve.
Cudia më e madhe ishte se ndodhi një paradoks. Ata që nuk heshtën së trumbetuari fitoret dhe sukseset, marshimet triumfale dhe më të lumturën jetë në botë, kur kombi u ndodh në sikletin më të madh të pasluftës, heshtën tmerrësisht. Ata që çirreshin nëpër mitingje e parada madhështore dhe që rradhitnin në gjoks sa e sa medalje e dekorata, kur populli u ndodh në udhëkryq, u tulatën, u fshehën, e ç’është më e keqja, me konservatorizmin e dogmatizmin e tyre ekstrem, u bënë pengesë për demokratizimin. Ata që cilësitë e anëtarit të Partisë t’i kërkonin përmendësh, para se të të jepnin teserën e kuqe dhe stërbetoheshin për besnikëri e vetmohim ndaj idealeve socialiste dhe komuniste, kur ekstremitetet po shfaqeshin dhe po shkaktonin konsekuenca të papranueshme për demokracinë në Shqipëri, i shkelën me të dyja këmbët idealet, duke treguar se sa ishin shpërbërë dhe tjetërsuar. Ali Kelmendi e Qemali, Vojua e Perlati, Vasil Shanto e sa e sa militantë të tjerë dëshmorë, janë të ofenduar nga këta pasardhës bastardë, që u kthyen në antipod të fillesës së tyre.
Të heshtësh apo të mos heshtësh?!
C’është kjo dilemë? Frikë apo maturi, taktikë apo djallëzi, pendim apo hipokrizi?
Ju pyes të gjithëve ju, që jeni mbledhur në organizata edhe për një punëtor me të ashtuquajturën shfaqje të huaj, lere pastaj për krizën e kapitalizmit e varfërinë e madhe të proletariatit. Ju pyes: Ku vanë botkuptimi e formimi marksist-leninist, kur erdhi çasti për të gjykuar mbi ekseset që po tronditnin realitetin tonë? Asnjë gjykim, mendim, për ç’ka po ndodhte, ndonëse ato ç’ka po ndodhnin në vetë veprimtarinë teorike e praktike të Partisë së Punës, binin ndesh me tërë formimin m-l prej dekadash. Me slloganin qesharak e naiv të përshtatjes ndaj kushteve të reja të krijuara, ranë dhe katet e fundit të ndërtesës teorike që u ngritën pas viteve 70-ë. Cudi? Prej mbi një shekull kjo ndërtesë s’pyeti për ndryshimin e kushteve në botë dhe ja, tani pa të keq mund të bësh me të si të duash brenda vitit e pse jo brenda muajit.
Mos janë gjëra të reja ato që po thuhen e bota si paska ditur më parë?
Do të ishte kontribut i pamohueshëm i yni, por jo shokë e shoqe, jemi tepër të vonuar për të marrë flamurin e vazhduesit e përshtatësit sipas kushteve, të m-l.
Ka dekada që bota e njeh ekonominë e tregut, pluralizmin, etj norma, kategori e ligje.
Të heshtësh apo të mos heshtësh?!
Ja ata që i shihnim në fotografi gjigande ditëve festive, ashtu, sup më sup e më pas të veçuar nëpër godina e institucione, ata pra, ç’u bënë, ku vanë, kur vendi e populli u ndodh në pikë të hallit? Po unë, ti, ne, ju, ku ishim, ç’u bëmë? Vetëm faqja duhet të na skuqet? Sa turp!
Ngjarjet rrodhën si ortek i papërmbajtshëm. Partiakët tanë shfaqeshin kurdoherë pas të vjelash. Edhe kur dikush me fanatizmin e tij shfaqej në mes, ngjante më tepër si Don Kishot e bëhej qesharak. Sa turp!
Nuk është koha e vendi të teorizoj, as të replikoj me ndonjë.
Nëqoftëse dikë që ndroi karike mund ta akuzoni për karierist, dikë që hyn në PP, për të përfituar prej saj, dikë që shan çdo gjë, për mosmirënjohës, etj, etj, për çfarë do më akuzoni mua, që kur të tjerët e bënë stazhin jashtë shtetit apo në vendin e tyre të punës, pra në kushte komode, morra rrugën për afro tre vjet në fshatin më të skajshëm të rrethit tonë? Unë, bir luftëtari e punëtori të ndershëm, që detyrat e klasës i bëja në prehër dhe refren ushqimi kisha përsheshin me çajë(s’është për të qeshur), paskam patur nevojë të kalitem, formohem në majë të malit, jashtë profilit të shkollës, me një barë hallesh familjare, kurse ata, fëmijët e tyre, që as në filma se kanë parë vuajtjen, duhej të hipnin aeroplanin e të bridhnin Europës, asaj Europe që për ne është më e lërgët se Hëna?! Dhe kur unë, përsëri me ndershmërinë time, me besnikërinë time ndaj idealit, ankohesha e ngrija zërin në instanca të larta për shtrembërime etj, etj, duhej të ndeshesha me përbindëshat burokratë partiakë e shtetërorë.
Duke treguar këtë shembull vetiak, nuk dua t’ju ha kohë, përkundrazi, dua t’ju tregoj se sa kohë na është ngrënë të gjithëve ne, nga ata që sot i tremben vetë kohës së vërtetë.
Tashmë flitet e shkruhet shumë për rinovim të Partisë. Shumë e thonë e pak e kuptojnë. Dikush kupton se rinovim është heqja e të vjetrit dhe vënia e të riut. Harron ky se vazhdimisht janë hequr me hir a pahir të vjetrit e janë vënë të rinj, e përsëri rinovimi s’ka ndodhur. Janë të vjetrit e sotëm, të rinjtë e dikurshëm, që erdhën nga baza dhe u tjetërsuan aq shpejt. Dikush kupton se po ai që dje thosh-ASHTU-, sot mjafton të thotë –JO ASHTU- dhe rinovimi u bë. Këta aktorë dyrolesh pa kurfarë karakteri e dinjiteti, pa kurfarë ideali, kthejnë fletën sipas erës që fryn, mjafton të mos hidhen në kosh të plehrave. Jo shokë e shoqe. Rinovimi s’është proces komod, as kozmetikë që fytyra e vjetër bën për t’u dukur e re. Më tepër se rinovim, ky proces duhet të jetë mohim e pohim dialektik. E që të bëhet kjo gjë, duhet të pranojmë dhe dhimbjet që do ta shoqërojnë atë. Janë si dhimbjet e lindjes, ndaj të mos hutohemi, mos trembemi e alarmohemi. Ata po, ata që mohohen le të alarmohen. Ata do përpiqen ta barazojnë mohimin e tyre me mohimin e historisë e ku ta di unë ç’mund t’ju pjellë fantazia. Por në këtë mohim të dogmave të bartësve të tyre, në këtë mohim të praktikave burokratike që si merimangë po ja zinin frymën kombit, kryhet pohimi i të mirës, i progresit të vërtetë e bartësve të tij. Ky pohim tashmë s’do jetë më pjellë e fantazive, subjektivizmave, e egove, utopive, por e nje realiteti në ndryshim e zhvillim. E vërteta s’do fshihet më pas citateve e deklaratave pompoze, pas fasadës prej bukë peshku e tullumbaceve shumëngjyrëse. Populli vetë nuk duron e s’do durojë më hipnotizime të tilla. Kohët me të vërtetë kanë ndryshuar. Më lejoni të prek dy kohë të skajshme. Së pari atë të pasçlirimit. Populli entusiast u ngrit në këmbë për rindërtimin e vendit. Ai besonte sinqerisht në të ardhmen, ndaj s’pyeti për sakrifica. Kredia që ai i dha udhëheqjes ishte e përligjur. Por ndërsa populli vazhdoi të mirëbesojë, udhëheqja çuditërisht abuzoi nga ky mirëbesim dhe u ngjit në majën e Olimpit. A mund të fajësohet populli për këtë mirëbesim? Kursesi. “E meta që mund të falet më lehtë është mirëbesimi”, është përgjigjur dikur Marksi.
Ja dhe skaji tjetër, vitet 80-ë me kulminacionet e fundit të viteve 90-ë. Ndërsa trumbetimet vazhdonin, disfatat pasonin njera-tjetrën. E vërteta fshihej, fasada zbukurohej e na servirej me gjithë mjetet e informacionet. Kështu kredia e dhënë u tejzgjat, aq sa u kthye në një borxh të pashlyeshëm. Partiakët dhe qeveritarët e burokratizuar u kthyen në debitorë kokëfortë dhe sot ata s’kanë kurfarë të drejte morale të qëndrojnë në krye. Atyre nuk ju vjen në ndihmë as Marksi, as Lenini. Ishin bile këta që e bënë paçavure teorinë e Marksit e të Leninit.
Kur ekonomia sovjetike në vitet 20-ë ndodhej në gjendje të rënduar, Lenini jo më me tonin e dikurshëm theksoi: “Gjatë këtij viti ne provuam me qartësinë më të madhe se nuk dimë të drejtojmë ekonominë. Ky është një mësim i madh. Ose në vitin tjetër do të provojmë të kundërtën ose pushteti sovjetik nuk mund të ekzistojë”.
Por të “pagabueshmit” tanë të instancave të larta partiake e shtetërore as që e kanë ndjerë paralajmërimin e bërë 70 vjet më parë. Dhe ndërsa humbet modestia, për të marrë autorësinë e çdo fitoreje a suksesi, nuk stepen për ta ndarë atë me ne, kur është fjala për gabime e dështime.
Jo, shokë e shoqe! Nuk njeh historia e njerëzimit popuj të shkrehur, por drejtues të shkrehur.
Kur gjendja arrin në caqe tejet të skajshme, pra kur populli nuk mund të jetojë më siç ka jetuar e kur ata që janë në krye nuk mund të drejtojnë më me mjetet e mëparëshme, dihet konflikti që ndodh e që arrin përmasat e një revolucioni. Nëse ky konflikt kthehet në përleshje apo jo, varet nga mjaft faktorë objektivë e subjektivë. Në rastin tonë, kjo kontradiktë që përmban mohim e pohim, i ka mundësitë të zgjidhet në kahun pozitiv, me një kusht ama, kur ata që s’mund të drejtojnë si më parë të tërhiqen nga skena drejtuese dhe vendin e tyre ta zenë ata që do bëjnë që populli të jetojë me të vërtetë ndryshe nga më parë, ashtu siç i ka hije, si komb në familjen e kombeve evropiane.
____...____

Porsa mbarova së lexuari këtë shkrim, as vetë s’e di si më erdhën mendimet në vazhdim tani pas 15 vjetëve, si një kompensim i ndërprerjes së tyre në atë kohë, nga i vogli Donald dhe Mirushja time. Janë aq adekuate këto mendime, sa mund të mos besosh në firmosjen e tyre në kohën e sotme.
Nuk di ç’emër t’i ve të njëjtit personalitet, shumë apo pak të njohur, për veprën e tij krijuese në dy kohë kaq të kundërta me njera-tjetrën. Kemi metamorfozën e mëposhtme:
1. Vepër në shërbim të kombit, bashkë me Vepër në shërbim të regjimit.
2. Vepër në shërbim të kombit, bashkë me Vepër në injorim të ish regjimit.
Nuk mundesh, mor zotëri, që të më mëkosh dhe emocionosh njëlloj, me dy vepra diametralisht të kundërta në botkuptim. Mos gënje as veten dhe as mua me alibinë e autocensurës, e cila kuptohet e ndjehet në një vepër dhe nga më i thjeshti lexues shqiptar. Pse e them këtë? Sepse, në një formë a tjetër, edhe ai e ka provuar në jetën e tij të përditshme, këtë lloj autoncesure.
Avash, avash, kjo autocensurë, tek disa u kthye në bindje, tek disa u bë pjesë e imponueshme në veprimtarinë e përditshme, tek disa shkaktoi strese e tronditje psiqike, tek disa mospërmbajtje e kundërshtime, me pasoja deri në kapitale për jetën e tyre.
Ajo që unë ngulmoj, si më parë edhe sot, është dalja e së vërtetës për të persekutuarit e vërtetë nga ata në komoditet. Sepse të dytët, që thoni ju, heronj i njohëm atëhere, heronj po shfaqen edhe sot. Ky emërues i njëjtë, për të kundërta thelbësore, është injorimi më i paturpshëm që mund t’i bëhet hapësirës dhe kohës së një vendi, vetë historisë së tij.
___...___

3 qershor 1991

Sot i dorëzova teserën e anëtarit të PPSH, sekretarit të byrosë të PP të ndërmarrjes.
Ishte ky akt, rrjedhojë e zhgënjimit të madh që pësova nga hendeku i krijuar midis idealeve të mia dhe veprës së kësaj partie. Shpesh thuhet që s’duhet indentifikuar Partia me bastardët e saj. Nuk mund ta kuptoj dot objektin pa subjektin në sferën politike, sociale, pra në fushën e shoqërisë njerëzore. Nuk pashë kërkënd që në majë të piramidës partiake të ishte komunisti i vërtetë, siç predikonte vetë lideri i PP. Me llafe të bukura ky popull u hipnotizua e kaloi në një mirëbesim e bindje të verbër, që e çoi, ja, këtu ku jemi, për faqe të zezë!
Duke shkruar këto mendime, nuk kërkoj, as nuk synoj ndonjë shfajësim, për aq sa militova në radhët e PP.
I pamolepsur, i pakomprometuar në jetë, kur hyra në Parti ndesha me më shumë të molepsur e të komprometuar. U çudita vërtet, unë i padjallëzuari idealist, por isha futur në valle. E ndjeja se stonoja, se nuk e hidhja dot këmbën si të tjerët, por kujtoja se do ndikoja unë tek ta e jo ata tek unë. Aq u ndesha, aq u trondita, aq vuajta e përsëri mbijetova. Gjithshka e pastër në botkuptimin tim, u ndodh përballë bastardëve monstruozë, që po më gryenin shpirtin. Falë besimit të vetvetes, që s’pësova depresion psiqik.
Thosha se këta bastardë s’janë e gjithë Partia, e gjithë udhëheqja, por kot iluzionohesha. Maja e piramidës ishte vetë burimi i të këqijave. Shpejt u shfaq kjo e keqe. C’thuhej sot, nuk thuhej nesër e shpejt ndrohej fleta pa kurfarë dinjiteti. Teoria u bë çorbë. Mendja ime e brumosur me disa koncepte bazë të teorisë m-l, nuk pranonte budallallëqe të tilla. I shpreha këto gjithandej, deri në një takim komunistësh të disa ndërmarrjeve. Por gjithshka në vesh të shurdhër.
De facto nuk e quaja veten më anëtar të PP, sidomos qysh në dhjetorin 1990. Vendosa qysh atëhere mos paguaja kuotizacionin.
Por diku dëshiroja të shprehesha hapur, për hir të atij ideali që i mbante dhe i mban mjaft njerëz ende në rradhët e PP.
Dhe radha erdhi. Kërkova të zgjidhesha delegat në Konferencën e PP të rrethit. Me votim fitova.
Përgatita në çast diskutimin dhe ndonëse skenari i Konferencës ishte i parapërgatitur, u ngrita e fola. Shumë dëgjuan e pak kuptuan. Isha përgatitur për fyerje e sharje, nga ata që me ovacionizmat e tyre ja morrën frymën Partisë. Vura re se përsëri ata u zgjodhën në instancat partiake në rreth dhe delegatë në Kongresin e 10-ë të PP. U zhgënjeva. Nga njera anë thirrje për rinovim, nga ana tjetër kozmetikra qesharake. Thashë ç’ndjeja, me gjakftohtësi. Ata që më kuptuan e sot e kësaj dite më japin dorën me përzemërsi.
Qysh të nesërmen i dërgova letër byrosë të PP në rreth, ku i kërkoja të thirresha para saj. Përzemërsia e sekretarit mbeti me kaq e sot e kësaj dite vazhdon heshtja. Pra, të porsazgjedhurit nuk merakosen për fatin e një anëtari të PP.
Kam krijuar bindjen se PP e ka marrë tatëpjeta, sado rinovime speciale të bëjë. Ajo i nxorri dhe i shiti lirë idealet, në mos i fali ato, për hir të rruajtjes së pushtetit, të kolltuqeve.
Në një Parti, që s’ka më kurfarë ideali, a mund të qëndroja unë ende dhe të gënjeja veten? Kursesi jo!
Në këtë shkrim, nuk u ndala në analiza. Dëshiroja vetëm të hidhja lajmin e largimit tim nga radhët e PP.
Në doni të dini mendimet e mia, lexoni të paktën diskutimin tim në Konferencën e PP në rreth dhe letrën drejtuar Byrosë të porsazgjedhur.
Duke dalë nga kjo Parti, nuk i kam hedhur sytë në derën e ndonjë Partie tjetër, pavarësisht nga opinionet që kam krijuar për gjithë partitë opozitare.
E sh t ë m j e r a n a i, q ë p ë r h i r t ë P a r t i s ë n d r o n i d e a l e t dh e i g u x i m sh ë m a i, q ë p ë r h i r t ë i d e a l i t n d r o n P a r t i n ë.
Hë për hë, idealet e mia i përmbush Partia ime imagjinare. Më lejoni të qëndroj besnik i saj. Më lejoni të qetësoj vetveten pas zhgënjimeve të tilla, që i shkaktoi PP ndërgjegjes së kombit.
(Shënim: Cudi ç’koencidencë! Më 2 qershor 1989 u pranova anëtar i PP e sot më 3 qershor 1991, pra vetëm një ditë pas dy vjetësh, dorëzova teserën. Ndërgjegja më thotë se veprova drejt. Koha le të gjykojë, por s’besoj se ka më të fortë në qënien njerëzore se gjyqi i ndërgjegjes. Ka kohë që po e bëj atë dhe ja ku më çoi ai sot de jure)
___...___

8.10.1991

As gjumi s’më mburret se më mund, as unë s’i mburrem atij se e mund. Ai u bind se s’më mposht si gjithë të tjerët, sikurse unë jam i bindur se nuk e mposht plotësisht atë. Kemi rënë pra, po të shprehem me gjuhën e parlamentarëve, në një konsensus të përbashkët. Ai të më lerë rehat gjysmën e natës e unë gjysmën tjetër.
Ja tani që po shkruaj, do dhe pesë minuta të vejë ora 23.00. Nuk ndjej aspak gjumë, ndaj dhe vendosa t’i hedh këto mendime në këtë libër-bllok. Eh, si u nisën e si vazhduan shënimet e mia, lere pastaj fundin e tyre! Nuk dua të përsëris veten. Cdo shkrim, sado i dobët qoftë, dua të jetë i veçantë në llojin e vet. Lexuesi duhet të kuptojë se në ç’gjendje shpirtërore janë hedhur shënimet. Ndërsa shkrimtari, në përgjithësi krijuesi, ka një farë komoditeti, qetësie dhe kushte për të shkruar dhe ulet të shkruajë i çliruar nga hallet e ditës, unë ndryshe prëj tij, kam shkruar në çaste të vështira e të rënda shpirtërore, ku përzjeheshin dhimbja, revolta, fatkeqësia, tronditja psiqike, etj, etj.
Mendoni çastin kur në telefon zëri i kirurges të thotë lajmin e kobshëm për vdekjen e sigurt s’afërmi të mamasë. Mendoni pra! Me nxitim ec drejt shtëpisë, drejt asaj që më dha jetë, për ta parë edhe ca kohë, duke ditur se s’do ta kem më. E pikërisht me lot në sy, në një dhomë me të, ulem e shkruaj me dorë të dridhur revoltën time ndaj padrejtësisë së jetës. Mendoni pra!
Më shumë dhimbje se gëzime, shpirti im ka mundur të shpërthejë, i shpërqëndruar në faqet e bllokut.
E në këtë dhimbje familjare, për ironi të fatit, mplekseshin dhimbjet shoqërore, tronditjet e zhgënjimet e mëdha.
Mendoni një djalë të pasionuar pas filozofisë, që shfleton për ditë e natë Marksin, Engelsin dhe Leninin. Gjen aty mjaft të vërteta, i bën pjesë të botkuptimit e vjen një ditë kur gjithshka kthehet në të kundërt.
I sëmuri për mend, udhëheqësi ynë i “madh”, që na u shfaq e injektoi me një ideologji të sajuar e shtrembëruar në kulm, doli se ishte i prirë nga mania e madhështisë, duke e lënë popullin në pikë të hallit. Mendoni pra këtë të ri, që me raste lexonte për Hegelin apo Frojdin, si zhgënjehet një ditë për ata që ndryshe thanë e ndryshe bënë.
Kishte të drejtë i paharuari baba, që prej kohësh e kishte kuptuar mashtrimin e pseudokomunistëve, duke mos pranuar kurfarë lidhje me instancat e larta.
Bashkoju këtyre tronditjeve shpirtërore, morale, vështirësitë e mëdha ekonomike dhe kuptoni se ç’qënie njerëzore del para përfytyrimit tuaj. E në këtë mugëtirë, unë mundohesha të qetësoja shpirtin nëpër fletë. Injektimi kishte bërë të vetën. Në disa shkrime vazhdoja me moralizime, me politizime e me budallallëqe të tjera. I lumtë injektuesit! Ideali i të mirës na kishte zënë sytë para realitetit të keq. Ja që kështu u gatuam, ta marrë dreqi! Veçse në këtë gatim, veç idealit ishte dhe frika, frika para çdo rrëshqitje, shkarjeje goje, që mund të të çonin në birucë. “Edhe murret kanë veshë”, ishte paralajmërimi familjar. Dhe flitej me zë të ulët për padrejtësitë e jetës. Vetëm duhet thënë se ai, Zeusi, justifikohej prej nesh, me hallet e shumta që kishte mbi kokë. I lumtë pra, sa bukur lojti me ne! A nuk ishin veprat e tij në krye të bibliotekave e faqeve të murrit? Mohojeni, po të doni. Po fotografitë? Ja ata, shoferët, që u lindën e mplakën mbi të njëjtën makinë të amortizuar, e vinin në krye të kabinës atë, liderin e madh. Kudo ai shfaqej si një perëndi e gjithfuqishme. C’të zgjatem për të! Glorifikimi i madh do sillte patjetër të kundërtën e vet, mohimin e madh.
Proletari i Marksit, i zhveshur nga çdo pronësi shekullin e shkuar, do të bëhej i lirë dhe zot i fateve të veta në socializëm. C’ndodhi? Kapitalizmi vazhdoi edhe pas Marksit, edhe pas Leninit e Stalinit, vazhdon sot e do vazhdojë s’dihet deri kur, kurse proletari i Marksit duhej të kishte mbaruar prej kohësh, po të shtrydhej. Në fakt ai ofendohet ta quash proletar, pasi ka dinjitetin e tij në shoqëri, nuk punon 12 apo 16 orë, nuk është në minimumin e jetesës dhe ka se ç’të hajë, pijë e vishet, ka banesë ku të jetojë e këto të gjitha, jo minimale, por normale. Se ç’ka pronari, i ashtuquajturi shfrytëzues, atij pak i intereson. E kamura e njerit, mund të jetë nxitje e tjetrit dhe jo rrëmbim shkopi për ta goditur atë. Pra, s’kemi ekstremitetet absolute, varfërinë absolute, por një varfëri relative, që s’të josh në fushën e betejave të përgjakshme, të revolucionit me dhunë. Por ja, tek ne propogandohej kapitalizmi i kalbur dhe jeta jonë e lumtur socialiste. Eh, sikur të ishte kështu me të vërtetë për ne! Ne ishim e mbetëm proletari i Marksit dhe bota eci përpara, pa çarë kokë për pozat tona.
Se sa proletarë ishim ne, e tregon realiteti i sotëm se sa proletarë mbetëm në fund të këtij shekulli. S’kemi asgjë veç krahëve tona, veç mendjes sonë. Po kujt i vlejnë ato sot, kur bota ka ecur kaq shumë në shkencë e dituri, në teknollogji, etj, etj.
Ja pra sa zotër të vendit e të vetvetes u bëmë ne, në të ashtuquajturin socializëm. Në fakt ne ishim si ato kaviet laboratorike, që provuam në trupin tonë eksperimente nga më diletantet, të kryelaborantit Enver.
Dhe ja ku arritëm. Ku jemi, ku do vemë? Horizonti i famshëm është i pakapshëm. Sa më shumë i afrohesh, aq më larg shfaqet ai. C’na dha “socializmi”? Pyesni ndryshe: “C’na la ai në fakt?” Minuse, që s’dimë si do t’i kalojmë në kahun tjetër.
Dhe ne, mburavecët, tani i themi kapitalizmit: “Ajde, na ndihmo!”
Sikur të mbante ai inatin e 46 vjetëve, ç’do bëhej tek ne në këtë gjendje që jemi?
Tani unë shtroj pyetjen: “Më mirë një socializëm i kapitalizuar, apo një kapitalizëm i socializuar?”
Të ndodhte e dyta, sa mirë. Ne duhet të bëjmë të parën, për të arritur tek e dyta. E shihni ç’rrugë kemi për të bërë? Aq më tepër ne, që patëm një socializëm të çuditshëm, të ngatërruar, të bastarduar.
Ndaj s’duhet zgjatur. Ndaj sa më shpejt, me ca dhimbje, ta bëjmë këtë akt shpëtimtar.
Durojeni këtë dhimbje o njerëz të vojtur, se dhe foshnja s’lind pa dhimbje!
___...___

EPILOGU I PARADOKSIT NANO – 22 MARS 1992
(Shkrim i botuar në faqet e shtypit opozitar para zgjedhjeve të 22 Marsit 1992)
Edhe paradokset paskan lindjen dhe vdekjen e tyre. Në një libër botuar nga ish Instituti m-l, ku ka qenë punësuar dikur Fatos Nano, kam lexuar për paradokset si realitete që vërtet përjashtojnë njera-tjetrën, por që ekzistojnë në të njëjtën kohë. Dhe merrej si shembull ekzistenca në këtë planet e dy sistemeve ekonomiko-shoqërore, e kapitalizmit dhe e socializmit, me predikimin se ky paradoks do zgjidhej në favor të të dytit.
E ç’bëri se ndodhi e kundërta e profecisë së profetëve tanë marksistë-leninistë. “Në djall sistemi, të rrojmë ne!”- është deviza e këtyre qënieve të tjetërsuara, që pasi bënë eksperimentin më të gjatë, më të përbindshëm e më të dështuar me Shqipërinë e shqiptarët, kërkojnë të na mbushin mendjen për t’ju besuar përsëri.
Për hir të shkencës, shkencëtari duhet të jetë i pamëshirshëm me kaviet e laboratorit. Fatkeqësi e kombit tonë, që kjo e vërtetë e shkencës ju provua mbi kurriz me aq zell vampiri nga “Enveri ynë” dhe dvojniku i tij Ramizi. Por ç’është kjo pjellë e tretë, që pasi na u servir për kryeministër kapriçioz, pas një nate të errët bëri ç’pagëzimin e sforcuar nga pushteti dhe pagëzimin e pompuar nga nëna e pabesë Parti?
Në një konferencë shtypi, në mungesë të argumentit, i treti i “vërteti” Nano tha se është koha e paradokseve. Sofizmave që i kish mësuar me zell në Institut, edhe ky sofizëm bajat ju mungonte. Më i habitur s’kam qëndruar ndonjëherë para televizionit. Ndërmend më parakalonin paradokset enveriane, ramiziane, që e kthyen në një paradoks tragjik jetën tonë fatkeqe.
Dhe kur po ndjenim fundin e paradokseve të tilla, kuzhina e qelbur e tyre serviri një Nano, që si një djalkë i pabindur pretendon se e ka vendin tek e majta socialiste evropianoperëndimore. Rruajna o Zot nga pseudoteoricienët! Sa për llafollogji, na mësoi boll shkolla e politizuar.
Anëtarët e Partisë së Punës, ata që përbëjnë shumicën, as që e dinin se një çast do tjetërsoheshin në vijë. Kush më shumë e kush më pak kish mësuar nga diktatori për të ashtuquajturin rol përçarës, reaksionar, etj, etj si këto, të së majtës evropianoperndimore. Ndaj aty, në sallën e Kongresit të 10-ë të PP ata u gjendën para një Nanoje që si me marifet prestigjatori ja u ktheu mendjen. Nga t’ja mbanin gjithë ata anëtarë të befasuar? Milloshi ende s’e kish mprehur si Enveri shpatën për të sqaruar situatën. Mjaft anëtarë të PP përfunduan në ish, duke flakur teserat, por të tjerë si për inerci pranuan paradoksin e ri me emrin Nano, duke kujtuar se fjala “socialista” s’i bënte mëkatarë. Ndërsa Nanoja për konsum të jashtëm teorizoi si një socialist perëndimor, të brendshmit ndjekës të tij, që pak kuptuan nga krahët majtiste, centriste e djathtiste, si për dreq ngatërroheshin me konceptet e praktikat komuniste, duke i hyrë në pjesë Milloshit. Milloshi që fitoi disa çmime festivali me tekstet allagaligatiane, u paraqit në skenën partiake si një diletant me pretendime profesionisti.
Nanoja ia shtyti vetë një pjesë të anëtarëve të vet, pasi i bindi se komunizmin e tyre s’mund ta gjenin tek PS, por tek PK. Për shumicën dërmuese të anëtarëve të PS, është një paradoks ajo ç’ka dinë e kuptojnë ata për socializmin, nga ajo ç’ka ju predikon lideri i PS për të majtën perëndimore. Pra ata nuk dinë se për ç’sistem konkret flet Nanoja, i cili përsërit mërzitshëm rolin e PS si parti e përkrahjes sociale. Partia Socialiste nuk është nënë Tereza apo shoqatë bamirëse që vetëm të jep e s’të merr kurgjë. Përkundrazi, ajo mban e s’lëshon asnjë qindarkë nga pasuria e PP. Pse Nanoja i mëshon kësaj ane prekëse për popullin tonë të vuajtur? Për ta prekur aty ku atij i dhemb më shumë. Tamam si dikur Enveri, apo Ramizi pas tij. Sa shumë është abuzuar me mirëbesimin e këtij populli, që duroi deri në dhimbje eksperimentet më shkatërrimtare. Zoti Nano! Llagapin paradoks ia ngjite vetë emrit tënd. Unë s’jam anëtar i ndonjë partie. Ajo që i ndodhi në Kongres Agollit, më ndodhi mua këtu e një vit më parë në Konferencën e PP të rrethit tonë. Po ku ta dinin delegatët atëhere se ç’do bënit ju në Kongresin e 10-ë? Një pjesë brohoriste ngjirshëm Parti-Enver, dy –tri të pirë ia merrnin këngës për Enverin, lere ç’skena frymëzuese për poetin Hysni Milloshi. Ti u mundove ta mbaje llambën magjike për ta përdorur vetë tre herë për të të ndihmuar. Tre herët kaluan si kaluan, tani llamba s’të bindet dhe askush s’të ndihmon më. Populli s’ka nevojë thjesht për përkrahjen sociale që ti e trumbeton si çelës magjik të PS për të thithur votat. Ai do që të provojë tashmë atë që s’e pati dekada të tëra, lirinë e vërtetë për të vepruar, punuar e fituar, i bindur se këto energji ia ndrydhi, ia svetnoi e përçudnoi regjimi diktatorial. Kjo liri e vërtetë i hap rrugën e suksesit dhe e mëson vetë si të zbutë, si t’i devijojë dështimit. E fituara e shumtë do ta lartësojë e lumturojë, por edhe në humbtë ndonjëherë, s’do arrijë kurrë tek e ngrëna e barit! Beso të paktën çerekun e kësaj të vërtete e boll na shurdhove me atë refrenin bajat të “përkrahjes sociale” të Partisë Socialiste, që më ngjan si një lëmoshë e një udhëtari për lypsarët.
Ish lideri i PP, kur la postin e sekretarit, u paraqit si i sakrifikuar për hir të interesave të kombit, duke pranuar postin e presidentit. Ti veprove në të kundërt, duke lënë postin shtetëror për të zënë menjëherë postin partiak. Dhe nga të dy ju i njëjti argument, interesat e popullit?! A nuk janë paradoksale këto veprime, zoti Nano? Po të ndjeje sadopak vuajtjet e këtij populli që aq shumë e ze në gojë, diku në atë punën tënde diçka do bëje e nuk do merreshe me Kinën, gjysmagjelin, mekanizmin ekonomik(lexo anti).
Prandaj, pasi i parakalova në mendje paradokset e paraardhësve të tu dhe të tuat, krijova bindjen se ato kanë arritur cakun e tyre të fundit. Ky libër i tmerrshëm që të rrënqeth shpirtin, kjo dramë tragjike që u luajt 50 vjet në 28 mijë km katrorë, tash po afron epilogun e saj për t’u mbyllur njëherë e përgjithmonë dhe mos u shfaqur kurrë më.
Në të jemi të gjithë aktorë e spektatorë njëkohësisht, zoti Nano, por profecia thotë se në shfaqjen e fundit më 22 Mars 1992 ju do pësoni dështim të plotë, si një mediokër aktor i skenës politike shqiptare.
Ky do të jetë fundi i paradoksit Nano, por nënkuptoni o njerëz fundin e një epoke kanibalësh dhe lindjen e një jete me të vërtetë njerëzore, po, po, NJEREZORE!
Korçë Janar-Shkurt 1992
___...___

4 Mars 1992
Të lumtë, shoqja ime e jetës, Mirela!
Na bëre me një tjetër djalkë dhe Donaldin e bëre me vëllaçkë. Vazhdove kështu rekordin e çunave, duke i dhuruar babajt e mamasë tënde, nipin e gjashtë.
Qoftë me jetë të gjatë e të ndritur! Na nderoftë e pastë kurdoherë sukses në jetë!
Zoti bëri ç’ka duhej më mirë për ne. Shën Maria ku kaluam dhe u falëm, vuri dorë e ndihmoi për lehtësimin e dhimbjeve të lindjes.
Ringjallja e fesë më nxit që djalkës sonë të dytë t’i ve emrin e babajt tim të paharruar, Spiro. Ta gëzojë këtë emër fëmija tonë! Jam i bindur që do ta mbajë me nder emrin e gjyshit, që s’gëzoi ditë të bardha.
Jam i lumtur, më duket tamam ringjallje, riçelje e re e jetës.
Vërtet lindëm e po rritim fëmijë në kohë të vështira, por ja, në qarjen e parë të krijesës së pastër, ndjej zërat e gëzueshme të jetës së ardhshme të lumtur. Fëmijët tanë do lumturohen e do na lumtërojnë dhe ne.
Fëmijët tanë do krenohen me ne, për përmbysjen e madhe që i bëmë diktaturës dhe çeljen e një jete me të vërtetë të lirë, njerëzore.
Sot ti Mirela ime kalove dy çaste kulmore, atë të paralindjes, dhimbjet e së cilës vetëm seksi femër i di dhe çastin final të lindjes, të gëzimit të daljes në jetë të fëmijës.
Ajo është krijesa tonë e shtrenjtë, vazhdimësia tonë, pavdekësia tonë.
___...___


Fundi i një kapitulli pa fund....

As vetë s’e kuptoj, si u vu mes dy lindjesh të gëzueshme të djemkave të mi, një botë e tërë timja e dhimbshme dhe e revoltuar.
Ah, sa do desha që gjithë shkrimet e kësaj bote, të kishin dhimbjet e gëzueshme të lindjes së njeriut dhe jo dhimbjet e tmerrshme të jetës së tij!
Por.....

* * *



Në vend të EPILOGUT

I ulur pranë kompjuterit, diçka e çuditshme po ndodh në qënien time. Mendimet janë ndalur për një çast dhe papritur një botë e çuditshme fëminore, po më kthen në Mondin e porsalindur. Dhe ashtu me syçkat e mbyllura, me të folurën e pakuptueshme të qarjes, marr lapsin dhe një fletë dhe pasi shënoj datën, 30 Korrik 1957, vazhdoj e vazhdoj të shkruaj duke qarë, i pëlqen apo s’i pëlqen kësaj bote të djallëzuar, ky kod i padjallëzuar fëminor.
Natën e mirë, miq të dashur! Apo paska kaluar mesnata? Atëhere, Mirmëngjes!
(Mars 2005 – Janar 2006)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Fundi i librit
---------------------------------------------------------------------------------------------------------