MIGJENI në kujtimet e akademikut italian Emilio Benvenuto nga Arjan Kallço

MIGJENI në kujtimet e akademikut italian Emilio Benvenuto

Të shkruash për një poet të madh si Migjeni nuk është vetëm detyrë, por edhe një privilegj i madh i çdo miku të letrave. Nuk do të ishte e vështirë që tëa bëje një gjë të tillë, për më tepër kur mbushen plot 100 vjet nga datëlindja. Shkrimi do t’i shtohej morisë së shkrimeve që kritikët apo letrarët shkruajnë në këto raste. Shumë prej nesh nuk kanë patur fatin e mirë që ta njohin nga afër Migjenin, por veprën e tij e kemi studiuar qysh në shkollën tetëvjeçare dhe që atëherë u dashuruam me vargjeve të poetit të mjerimit që me aq forcë goditi një nga plagët e thella të shoqërisë shqiptare, me poetin e rebel dhe revolucionar që të keqen e shihte si një mal që nuk bën zë, shurdh dhe memec para mjerimit, Olimpi, jo të gjitha malet janë të tillë, gjithmonë ka pasur këtë karakter, shkëputjen dhe konsiderimin e vet dhe të gjithë “perëndive të gënjeshtra” si të pavdekshme. Por pamundësinë e njohjes me poetin gjigand të mendimit të revoltës, e plotësojnë shpesh kujtimet e atyre që patën shansin e mirë që ta takojnë edhe pse për pak kohë, pasi shëndeti ia mohoi jetëgjatësinë praën njerëzve që ai i deshi dhe i pati në qendër të vëmendjes. Një prej tyre është akademiku Italian 93 vjeçar, Emilio Benvenuto, që e takoi për herë të parë në qytetin e Foxhës. Ja se çfarë kujton ai në ditët e para të mbërritjes dhe nuk e ndërpreva në kujtimet e para, pasi vura re se sikur po I përjetonte në memorie ato ditë të vështira, por  të bukura me Migjenin tonë të pavdekshëm…

Në Foxha mbërriti me ftesë të disa miqve shqiptarë si Myrteza Shakiri, Sulejman Ana dhe Faik Bronçi, të cilët ndodheshin në Foxha për studime pranë shkollës kombëtare. Erdhi që edhe të përfitonte, nëse ishte end enë kohë, nga mundësia që ta vizitonte një mjek Italian në njërin prej senatoriumeve tona të kohës, midis Foxhas dhe Torinos. Unë isha i lidhur me këta tre miq shqiptarë për një kohë të gjatë, bile Bronçi qëndroi përgjithmonë në Itali, deri sa ndërroi jetë disa vite më parë. E bija e tij Fatima është figurë politke  në Foxha. Unë isha si ndërmjetës pranë drejtorit të senatoriumit, me qëllim që të realizonim bashkarisht vizitën mjeksore për Migjenin. Rezultati i vizitës nuk ishte i favorshëm, ishte në gjendje të rëndë shëndetsore, kishte nevojë që të shtroheshe në spital për kura urgjenete dhe për një periudhë të gjatë kohe shërimi në Foxha. U kthye në Torino dhe ai kthim rezultoi fatal për të.

Ishte një njeri i dashur, i gjallë edhe pse shpesh shfaqte një lloj keqardhje nostalgjike për Shqipërinë. Pas njohjes përftiuam nga rasti që të shoqëroja në Kasalvecchio në Pulja, në Kieuti, pasi mori vesh se aty kishte dy komunitete arbëreshësh. Një kujtim që më dukej se pas udhëtimit të tij të gjatë, ndihej i lodhur, gjendja e tij ishte përkeqësuar, por dukej shumë i qetë.

Që të dy kishim një interes të veçantë për letërsinë, ai për Leopardin, unë për Karduçin, Paskolin, D'Anuncion. Ruaj kujtime të mira edhe në bisedat që bënim, për veprimtarinë  e tij poetike, por e mora vesh vonë se në Shqipëri ishte poet i

famshëm. Vizita në Shqipëri më lejoi të siguroja disa libra të tij (sigurisht librat qenë botuar), dhe munda të admiroja kështu një poet, që për fatin tim të mirë e kisha njohur në Itali, por për fatin e keq nuk I dija kaq të madh. Ishte një befasi tepër e këndshme për mua.

Marrëdhënie miqsh, shumë të mira. Në prani të të tjerëve nuk hapnim kurrë biseda, duhet të kuptoni se tek ne ishte në fuqi fashizmi, sepse ndruheshim se mos na përgjonin dhe së bashku shmangnim çdo diskutim. Ai kontrollohej nga policia fashiste se çfarë bënte në Itali. Miqtë e tij shqiptarë ishin antizogistë, por simpatizonin fashizmin, ndërsa vetë Migjeni ishte antifashist. Unë këtë e dija, por i shmangnim bisedat mbi politikën në prani të njerëzve të tjerë.

Kishte një kulturë të madhe : i njihte klasikët latinë dhe grekë shumë mirë. Kishim ide të njëjta për Ovidin si një poet i madh dhe ishte i joshur nga Tristia dhe Epistole.

Sigurisht që i pëlqenim shëtitjet nëpër rrugën kryesore të qytetit, tek Vila e Bashkisë. Më habiste se e fliste shumë mirë gjuhën italiane, por me pak theks piemontez dhe të gjithë e konsideronin si një francez.

I pëlqente arti roman puljez, poeti Ugo Foskolo. Ne takoheshim pothuaj përditë gjatë qëndrimit të tij në Foxha dhe kishim mundësi të flisnim për të mëdhenjtë e letërsisë italiane, por edhe botërore.

Miqtë e konsideronin poet të madh dhe e shfaqnin hapur respektin dhe simpatinë për të, por nuk binin dakord për politikën. Arsyetonin rreth këtyre gjërave, por e respektonin njëri-tjetrin për diversitetet e bindjeve të tyre. Familjet e miqve të tij ishin mes më të rëndësishmeve shqiptare të asaj kohe, që e vlerësonin arsimimin në një vend të huaj, prandaj ndodheshin aty.

Lajmi na trishtoi shumë dhe na erdhi shumë keq. Askush nuk mundi të merrte pjesë në funeralin e tij, për më tepër se lajmi na mbërriti shumë vonë. Ishte Bronçi i pari që mësoi lajmin e hidhur.

I kexova veprat e tij dhe jam dakord se ishte një poet i mirë, por idetë dhe ideologjia e tij revolucinare, çuditërisht, janë në kundërshtim me karakterin tij të butë. I largohej çdo forme të dhunës, gjakut. Patëm mundësinë të shkëmbenim

edhe ndonjë mendim për Kanunin, por ai nuk e honepste hakmarrjen që kalonte në gjak. Nuk ishte ekstrovers, por i heshtur dhe nuk shfaqte asnjë shenjë ankimi edhe pse i sëmurë para nesh.

E thashë edhe më parë se e kontrollonte, por nuk e persekutonte. Ndoshta do të kishte qënë më mirë e dyta, sepse edhe mund të kishte përfituar prej shumë "privilegjeve" që fashizmi u siguronte kundërshtarëve.

Vura re se e donte jetën dhe kjo dukej qartë edhe tek bisedat tona, edhe për femrën si moment frymëzimi dhe adhurimi, ai e shfaqte pa mëdyshje adhurimin e tij ndaj tyre.

Ndoshta, por nuk pata kohë që ta njihja këtë anë të tij, sepse iu desh të nisej për në Torino.

Jo, sepse, mesa mora vesh, në Torino gjendja e tij rëndohej dhe këtë e konfirmonte mjeku që e vizitoi në Foxha, Cesare Terracciano, një kushëriri ynë, duke na e paralajmëruar me dhimbje vdekjen e tij të afërt.

Jo dhe më vjen shumë keq. Në Shkodër nuk shkova, pasi vetëm sa kaluam dhe nuk u ndalëm gjatë. Nuk takova ndonjëherë as të afërmit e tij.

Nuk e di nëse ka shkruar, por të do kishte qënë një nder i madh po ta kishim marrë vesh që aty.

Nuk e kuptova kurrë fenë e tij. Më foli një herë për bektashinjtë, por as nuk e dija se ekzistonin, ndoshta ndruhej që të fliste, ishin kohë të vështira dhe nuk kishte marrëdhënie të mira as mes katolikëve dhe fashistëve edhe tek ne.

Edhe kjo mund të jetë e vërtetë, por nuk më shkoi kurrë në mendje. Ai ishte shumë i kujdesshëm, i matur, i rezervuar.

Italia ishte strehë për të, sepse ishte një lloj mbrojtje për bindjet e tij antizogiste.

Ju lutem, por ndihem unë me të vërtetë i nderuar për këto kujtime që më zgjuat.

Dhe bëni mirë, pasi kujtimet e mia do t'i kisha marrë me vete dhe askush nuk do t'i kishte mësuar. Unë kam edhe disa materiale të tjera që do t'jua sjell ndoshta pas vitit të ri.