"KUJTIME PËR ÇAJUPIN " Sofokli Çapi ( 06.01.1883 – 15.01.1971 )

Zogu, më vonë dërgoi dhe Faik Konicën që t’i mbushte mendjen Andonit ta bënte ambasador në Paris, ose të kthehej në Shqipëri në vendin e prefektit të Gjirokastrës. Por Andoni s’pranoi asnjë post nga Zogu.

*
Ky qëndrim i vendosur i Çajupit e inatosi pa masë Zogun, i cili ia mbylli një herë e përgjithmonë rrugën për në Shqipëri. Konsujve që vinin në Kajro u jepnin gjithmonë udhëzime që ta diskretitonin Çajupin në mes të shqiptarëve.

Çajupi kishte nisur të shkruante frëngjisht në Aleksandri. Atje i kishin dhënë një hartim për Misirin dhe ai bëri një vjershë frëngjisht. Greqisht ka shkruar një libër për Gjiritin ( Kretën ), ku shante anglezët e turqit. Libri qe i vogël dhe u botua.

Kur shkroi “ Baba Tomorrin “, thoshte se kujtoi pikërisht gjuhën e Zagorië. Inat kishte, kur takonte shqiptarë, që midis tyre flisnin gjuhë të huaja dhe jo shqip. Thoshte këta janë megallomanë ose mendjelehtë e trushkulur.

Siç e përmendëm dhe më lart, i ungji, Jorgji Çakua, dërgoi në Kajro një mikeshë të vetën, Klevin, të cilën e kishte njohur në Stamboll. Me të arritur në Kajro ajo shkoi në Konsullatën Shqiptare dhe, me anën e konsullit të atjeshëm, e njoftoi Çajupin të vinte në Konsullatë për t’u takuar me të. Por Çajupi, me të njëjtën letër që e kishte ftuar, ju përgjegj:

“ Siç duket Z. Konsull e kryen keq detyrën që ia ka ngarkuar shteti shqiptar. Përpara se të merreni me mikeshat e deputetëve të Zogut, më mirë merruni me diplomaci, politikë dhe po të jetë nevoja dhe me ekonomi, që të mund të justifikoni detyrën tuaj. Të këshilloj që të lësh dashnoret e deputetëve më një anë dhe të kryesh detyrën që të ka ngarkuar shteti “.

Djali i tij Stefani, që këtë emër ia vuri në Kajro, me kërkesë të nënës së tij, se babi i Zoicës quhej Stefan dhe ai e kishte arritur atë dhe e kishte dashur shumë, se emrin djalit atje ku lindi ja kishte vënë Etjen.

Stefani ishte djalë i mirë. Mbaroi degën tregëtare në Selanik dhe i ati i Andonit e dërgoi në Universitet, në Francë. Kishte ndjenja patriotike. Ky u rrit më shumë në Kavallë. Gjyshi, Haritua, e donte shumë dhe atje ai bridhte më shumë me kalë me shalë e kaike ( barka ).

Mbasi mbaroi shkollën në Selanik, Etjeni shkoi në Francë, ku kreu me sukses Fakultetin e Inxhinierisë.

Dashuria e madhe që kishte për djalin e bënte Andonin që ta ndiqte hap pas hapi zhvillimin e tij. Marrja e diplomës e gëzoi pa masë, sepse mendonte që Etjenin do ta kishte tani, jo vetëm djalë por edhe shok e këshilltar.

Në këtë kohë banonin në Kajro bashkë me djalin dhe nënën e tij. Por këto ishin vetëm disa çaste gëzimi në familjen e Andonit. Një kollë e thellë paralajmëroi një fatkeqësi të re për të. Etjeni ishte prekur nga tuberkulozi. Mjekët e këshilluan të largohej nga klima dhe vapa e keqe e Misirit dhe të shkonte në një klimë malore.

Andoni vendosi që djali i tij, bashkë me gjyshen, të niseshin për në malet e lartë në Zagori. Sheperjotët e pritën me krahë hapët djalin e Andonit dhe bënë gjithçka për ta ndihmuar.

Por sëmundja vazhdonte të sajën. S’kishte përmirësim dhe kështu që Etjeni u nis për në Napoli, në spital për të bërë përpjekjet e fundit në vitin 1919. Djali i tij ishte 27 vjeç, kurse Andoni 53 vjeç.

Etjeni vdiq atje. Andoni mori një goditje të rëndë.
“Kjo, - tha ai, kur hodhi baltë mbi varrin e të birit, - është kupa më e rëndë e helmit që po pi”.

Por s’mjaftoi me kaq. Atë vit, pas djalit, vdiq dhe nëna e tij, Zoica.
Ai tani mbeti vetëm, por shokët dhe miqtë nuk ju ndanë. Sidomos mua më thoshte:
“ Sofokli, tani rri këtu, se s’kalohet nata vetëm”.

Dhe unë kështu bëra. Ndenja gati tre muaj me atë bashkë në shtëpi. Dhe pikërisht, ajo sëmundje që rrëmbeu djalin e tij, para 11 vjetësh rrëmbeu dhe Andonin.

Në ditët e nxehta të qershorit në vitin 1930, në Heliopolis të Kajros pushoi së rrahuri zemra e tij.

Ishte ateist, se ai dhe djali i tij vdiqën pa dashur të kungonin.
Më kishte porositur të shkoja për ditë.
E shoqja, Athinaja lajmëroi priftin dhe ai erdhi, po ajo ra ngushtë bashkë me mua, se Andoni e pa dhe tha se këtij nuk i vjen keq për djalin e tij, që i kishte vdekur në Athinë, por vjen për ndonjë para.

Unë i thashë: “Mirë, mos u kungo, po urata bëri mirë që erdhi, se ja fole ti, që ke dy ditë pa folur”.
Atë natë që vdiq isha atje bashkë me një mikun e tij rumun dhe dy doktorë.
Kishte lënë testamentin, të cilin e gjetëm me Athinanë pas tre ditësh.

E hapëm në konsullatën greke. Ishte frëngjisht. Shkruante se ishte shtetas otoman, se ashtu i kishte mylqet nga i ati dhe tapitë.
Konsullata e Zogut nuk erdhi në varrim. As kurorë nuk dërgoi.