"KUJTIME PËR ÇAJUPIN " Sofokli Çapi ( 06.01.1883 – 15.01.1971 )

*
Vitet e fundit të jetës së Andonit ishin të vështira dhe të rënda. Në ditët e fundit të jetës ai kujtonte shkrimet e tij dhe, herë pas here, më porosiste:
“ Sofokli, mundoju, mos i ler të venë dëm, por kur të gjesh kohën, dërgoi në vatan për popullin tim, por dhe atje mos ua dorëzo dallkaukëve e zogistëve”.

*
Çajupi kishte një bibliotekë të madhe. Pas vdekjes, dy kasa me libra i pruri Sotir Kolea në Shqipëri. Ia dhashë unë që t’i vendoste në bibliotekën e Tiranës.
Çajupi zotëronte shumë gjuhë të huaja: frëngjisht, greqisht, italisht, arabisht, anglisht.

Një nga amanetet e tij të fundit, që më la mua dhe ua thoshte shumë shqiptarëve që vinin kohët e fundit për ta vizituar, thoshte: “ Ia kam lënë amanet Sofokliut që eshtrat e mia t’i shpien në Shqipëri, por vetëm në Sheper, ku kam lindur, se atje, për fat të keq, s’kam asnjë varr nga familja ime “.
Shpesh më thoshte : “Po munde, merri dhe eshtrat e nënës”...
Djalin e varrosi në Napoli.

Në vitin 1937 ftohem dhe i caktuar nga Shoqata jonë në Kajro, të marr pjesë në 25 vjetorin e pavarësisë dhe mendova që të merrja dhe dorëshkrimet e Andonit, megjithëse në fuqi ishte qeveria e Zogut. Por jo origjinalet, se kisha frikë mos më humbisnin.

Për këtë kisha disa vjet, që kisha vënë një djalë nga Sheperi, Petro Mendin dhe i kopjoi shumicën. Këto kopje i mora me vete t’i dorëzoja në Tiranë.

Vapori më shpuri në Vlorë dhe atje më priti një miku im, Aristidh Rruci, të cilin e kisha lajmëruar, se ai, jo vetëm që ishte një patriot i mirë, por kishte dhe influencë në qeveri. Aristidhi doli dhe më priti, por mua më vonuan në vapor, se u thashë organeve kompetente, që na kontrolluan, se këtu kam dorëshkrimet e Çajupit. Kisha një valixhe të madhe.

Ata më bllokuan derisa u morën vesh me qeverinë. Në këtë kohë hyri dhe Aristidhi në vapor dhe mundohej që të sqaronte.

Në vitin 1957 Egjipti lidhi marrëdhëniet diplomatike me Shqipërinë dhe në Kajro erdhi ambasada jonë me në krye Ylvi Lulon. Pasi u prezantova dhe u njoha mirë, djemtë e ambasadës, që ishin të mirë dhe më respektuan, u dorëzova shkrimet origjinale të Çajupit, të cilat tani që erdha shkova në Arkiv bashkë më Ksenofon Nushin dhe i pashë që janë atje.

Këtu e kreva amanetin e parë dhe në vitin 1958 më njoftojnë djemtë e Ambasadës në Kajro që do të shkosh në Shqipëri dhe do të shpiesh eshtrat e Çajupit. U gëzova pa masë se dhe unë kisha shumë vjet pa ardhur në Shqipëri dhe se po kryeja edhe amanetin e fundit të Andonit, por jo sipas amanetit të tij, eshtrat u varrosën në Gjirokastër. Unë ua kërkova personaliteteve, që më shoëronin, sidomos zonjës Qibrie Ciu, për ta varrosur në Sheper, por më thanë që është porosi nga udhëheqja lart, të varrosen në Gjirokastër, se Andoni është i gjithë Shqipërisë.