MAJLINDA (MARINA) PEÇI LARG E AFËR... POEZI, KËNGË, RITUALE

 Për babain tim të dashur, mësuesin dhe prindin model, gojëmjaltë me të gjithë. Atë njeri, i cili  dinte të falte buzëqeshje, mirësi, dashuri te të rriturit dhe fëmijët, të njohurit dhe të panjohurit . Njeriun me zemër të madhe dhe shpirt të bukur! Për vëllain binjak, me të cilin u lindëm dhe u rritëm bashkë, por   që, padrejtësisht, iku në lulen e rinisë!  Për gjyshërit e mi të dy krahëve, të cilët mbajtën të ndezur  fisin tonë dhe dhanë kontribut në vendlindje kudo...

*

Ndjenja, në një shpirt të pasur, shpërthen si “eksplozicion” në krijimet lirike dhe epike vetjake,  por edhe në   arsenalin:  këngët e dasmës, erotike, epike… Kjo siguron “aeditizmin” shëtitës në trevë dhe gjetkë, në simotrat, lidhësitë shpirtërore, në gjithë etninë si dhe në “përhapjen gjeografike e demografike” duke përsjellë efekt dinamik dhe rinim të përjetshëm  shpërthyes.

Shpirti i pasur, gjithmonë ka sjellë rritjen e dimensioneve dhe sidomos thesari kreativ i lirikës është mbajtur më shumë mend dhe i transmetuar me fanatizëm. Qendra “mentale”  ka pasur privilegj të ketë pasur njeriun e sidomos kryefjalë “vajzën- nuse”  me atë  produktivitet  të qendisur real dhe  figurativ, por pa mënjanuar aspak dhe “djalin - dhëndër”, besën, mallin, humanizmin, mikpritjen, vëllazërimin, lidhësinë e tjerë. Komponentët e krijimit poetik, të  këngës apo të valles të qendisura me “penj mulinë të ngjyrtë emocionalë”, kanë sjellë behar në pasurinë kreatore në tërësi  dhe atë  folklorike zagorite në veçanti. Gazmendi, trishti e  dhimbja,  buzëqeshja tipike dhe  qeshja sarkastike, ovaliteti tundues, ironia e gatuar me brumë vendorë, vargjet rrëmbyese të vetë shpirtit, i cili i prodhon dhe i provon, merr në provim shpirtrat e tjerë, janë prania e disa  prej këtyre  karakteristikave tunduese.  Malli, dashuria dhe  erotika me principe  është sa ndjenjëzim dhe përvëlim, sa pikënisje aq edhe klas, sa e kërkuar aq edhe e mërguar, sa e gënjyer nga nazet, aq edhe e pritur gjatë.

Edhe në këtë vëllim të Majlindës (Marinës),  duet emëror: Maj+ linda,  lindur në një muaj tërësisht ngjyror dhe aromatik, me prezencë trëndafilësh e lulesh  dhe emri tjetër hyjnor “Marinë”,    transformimi i gjendjeve emocionale në krijimet individuale  dhe  të krijuesit popull bëhet herë i shkallëzuar me kurbë ngjitjeje, herë me gradient të “bukur” rënieje të privilegjuar. Kjo është dukuri e një shprehje të guximtë, e cila duron edhe koeficente të “rrezikshme” edhe të sakrificës. Tani hap, pastaj kërcim, pastaj endje, kërkesë për këputje trëndafili, lozje me një luledele - fati provë, tkurrje e një propozimi  dashuror  apo epik, guxim në kërkim të syve të larmë, sakrifikim gjumi, gjumë i “rrezikshëm” me “oda” ëndrrash, të puthura të improvizuara në faqe dhe gushë të simbolizuara, ëndrra, që shkunden dhe bien si petale të thara dhe gjethe të verdha, përpjekje të ekzaltuara për të kaluar një rini në një rasë emërore… Ç’përmbajtje  dhe vitalitet ka krijimi  i kreatorëve zagoritë, por edhe ai i popullit!

Lirshmëria në stisje vargu, aftësia në rimim me një teknikë individuale, e cila të çon në një “këngërim” krijese, tregon, parasëgjithash, se talenti është talent, shpërthesa e ndjenjës vetvetiu është  sugjestionuese dhe krijimi të çon me madhështi  te objekti që ka marrë “zjarrmi”... Për këto krijime ka nevojë  jeta dhe njerëzit.

Ilustrim  në katër vargje dehëse: “Shiut i vjeshtës butësisht  mbi xhama ,/ Ngadalë – ngadalë,  zë e troket, / Floku i borës  në shpatin e malit,/ Puthet e përqafohet me retë!” (Gëzohu jetës, njeri...).

Mallimi për origjinën shprehet  natyrshëm, lirshëm, sikundërse dinë zagoritet dhe zagoritët ta shprehin:

“Vij pij ujë në ato burime,/I jap jetë, jetës sime/Endem në ato korije,/Dëgjoj fyellin që bie” . (“Bukuri mes bukurisë”).

Ç‘ lidhësi epike, ç’lidhësi e pazgjidhur! Çfarë lidhje e ngushtë  dhe krahasim shpirti!

Ka të drejtë autorja të hiperbolizojë natyrshëm:

 Parajsë të tillë, jo, s'do ketë të dytë!

Krijimi mbi tematikë fëminore, është prezent, ku personazhet janë fëmijët: “E ëmbël si mjaltë,/Buzëqeshja e Verës,/ Mbledhur  brenda saj,/Ngjyrat e pranverës !” (“Ulur drita e hënës !”)

Poezia akrostike  shfaqet  në një triptik, te “Kënga e shpirtit”.

Elegji (gr. élegos – vajtim, gjëmë) janë  vjersha në të cilat këndohet pikëllimi, malli, dhembja, humbja njerëzore. Majlinda, në këtë cikël, ka disa krijime të këtij tehu  duke qendërzuar: Nënën, babain, vëllain, hallën e saj, njerëz shumë të dashur dhe të afërt të saj. Në këto krijime spikat e shprehet pikëllimi, keqardhja, gjallërimi i kujtimit, malli i paduruar. Shileri e ka përcaktuar  elegjinë si përmallim për idealin e paarritur... Njerëzit vetpërmbahen për vijimin e jetës, nga ndarja fizike e të afërmëve të vet. Femra, nga vetë natyra (bota femërore) e shpreh  pikëllimin dhe hidhërimin e fortë me nota të larta, ndërsa bota mashkullore  e shpreh më  qetë, por me dhimbje. 

Por, duhet thënë se  hidhërimi s’është një pikëllim i pasionuar, patetik ose himnizues, por melankoli e thjeshtë dhe e thellë, e cila i përshkon të gjitha qeniet dhe shpie drejt ndjenjës pesimiste të jetës. Njeriu duhet të gjejë forcën përballuese për të mbajtur vetveten në drama të tilla.

Te elegjia për vëllanë shprehet: “Por ti nuk ke ikur,/I bukuri engjëll./Të mbajmë të gjallë,/ Në mendje e në zemër!”

Dukuri të forta të motiveve popullore në krijim vërehet te poezia “Pëllumbesha  e çobanit” e ndërtuar me një teknikë të këtij moduli dhe te krijimet e tjera të kësaj natyre. Duket sikur Majlinda ka një “çelës” magjik  të kësaj gjinie , me të cilin hap porta shpirti:

Në këto poezi, më shumë se një cikël, Majlinda shfaqet me individualitetin e saj. Kjo është e rëndësishme dhe e qenësishme për ecurinë e saj krijuese. Ajo, tashmë, jeton me familjen e saj jashtë vendit, në Kavallë, ku me të drejtë shprehet:  “Vendin  tim s’ e harroj, / E kujtoj dhe përlot  sytë,/ Por, dhe ti, Kavallë e dashur,/ M’u bëre Atdhe i dytë!” Nxjerr në pah edhe “fizionominë” apo portretizon  qytetin ku banon : “Kavallë, e bukur Kavallë,/ Sipër mal e poshtë valë,/ Me njerëzit e tu të rrallë ,/ Një jetë  ju qofsha falë!”

Ulur e menduar,

Shoh fotografitë,

Fare, pa kuptuar,

Sa shumë më merr malli

Për ajrin tënd,

Dhe për dhinë e egër

Për borën, kur bie

Dhe zë udhë e shtigje,

Për zënë e bilbilit,

Dhe për harabelin

Nën grackën e ngrehur,

Lofata të çelura,

Lule ngjyra shumë,

Vij dhe iu marr erë,

Veç natën në gjumë.

Pa dal në Çajup ...

Oh , ç'më shonë sytë!

Parajsë të tillë,

Zagoria ime,

Lirë e pendolirë,

Të jetoj pa ty

Dikur dhe portat prisnin -përcillnin,

*Studuesit, hulumtuesit, apo mbledhësit e traditës, të zakoneve dhe te dokeve  kanë luajtur dhe luajnë një rol të pakontestueshëm në jetën shoqërore, pasi me aftësinë, dashurinë dhe kërshërinë e tyre  marrin pjesë aktive në përpjekjadën titanike të transmetimit  breziv. Kjo veprimtari ka një domethënie të veçantë,  pasi lë e përcjell në breza pasurinë e madhe shpirtërore të krijuara në mijëvjeçarë e shekuj që nga origjina.

Një popull, i cili nuk transmeton këtë pasuri të begatë, këtë përvojë  humbet identitetin, bëhet i “belbët”, “memec”, pasi kjo pasuri është krijuar që të rrijë gjithmonë zgjuar,  të gjallojë, të dritojë, të jetë aktive dhe të pasurohet nga brezi në brez. Në këtë kontekst, edhe hulumtuesit e riteve, të këngëve dhe të ceremonialeve zagorite  kanë ditur, gjatë gjithë kohëve, të jenë të vullnetshëm, të paepur dhe në thundra pushtuesish të grumbullojnë  këtë thesar të florinjtë.

Një ndër më aktivët, më pasionantët, njeri aksionar  ka qenë dhe mësuesi Petrit Peçi, zhejoti, i cili nuk rreshti që të mbajë të ndezur këto rite, t’i zjarrmojë, diamantizojë, t’i florizojë me pranintë  e tyre e t’i bëjë pjesë aktive dhe mbartëse të traditës. Ai ndërmori hapa të sigurt në  mbledhjen e këtyre riteve, duke sakrifikuar me përkushtim vitet e tij të jetës. Një fakt kokëfortë e i qenësishëm është dhe  studimi i tij i mëposhtëm: “Ritet, këngët dhe vallet ceremoniale të dasmës në krahinën e Zagorisë” .

Kontributi i gjithësecilit në mbajtjen në kujtesë të kësaj tradite është një shërbesë e jashtëzakonshme, e cila mban ndezur një traditë të një shpirti të pasur, sikundërse e kemi motivuar shpirti zagorit.

Tashmë është tepër e njohur që, Zagoria është një krahinë mjaft potente në fushën shumëplanshe. Ajo ka një tipikë që në vijueshmëri prodhon “INTELIGJENCË.

Lokomotiva folklorike ka tërhequr vagona të “bindura”, por  të risuara,  të transmetuara dhe të krijuara me teknologji shpirti.

Në materialin hulumtues të të dy hulumtuesve të Petritit dhe Majlindës shprehet katërcipërisht një tematikë e larmishme, e cila nxjerr në pah forcën përshkruese, qëndrimin  ndaj proceseve, fenomeneve, mentaliteteve, evokohet dashuria, humanizmi, atdhedashuria dhe spikatja e cilësive, virtyteve të transmetuara duke krijuar  “fondin kreativ popullor”, i cili  është përshkrues i gjallë i gjithçkaje. Ai krijohet jo vetëm për t’u lexuar, por  edhe për t’u kënduar e  transmetuar në formate të gjalla. Forca mëngjesore e transmetimit dhe e mbartjes së këngës specifike, e qëmtimit, e gërmimeve të pasurisë folklorike është e artësuar, e veçantë. Shpirti, që loton nxjerr dufin. Shpirti, që jeton dramën mundohet t’i japë shtysë vetes me këngë dhe këngë problemore. Shpirti që kalon traumat, temperaturën e vëlimit shpirtëror me një thermometer është kryeshpirt. Shpirti, që përpiqet për të dalë nga ndrydhja, vuajtja dhe plasaritja,  terapi ka këngën dhe vallen. Shpirti, që trazohet në momente e situata të qeta, shpërthen më fort nga e zakonshmja që shkon ngadalë. Shpirti i gëzuar e çliron qetë veten jo krejtësisht, por në një përqindje të madhe duke e dhënë të drejtën e kujdesit fatlum. Evenimentet si: akte trimërore, dasmat, erotika, lidhjet shoqërore krijojnë raporte në shfaqje mimike dhe pandomimike të njeriut interpretues! Vetë këngët e dëshmojnë këtë, që janë përmbledhur në  këtë  libër, i cili mund të  vlerësohet si një kontribut në qëmtimet e pronës folklorike zagorite kontribuese aktive në qëmtime dhe paraqitje të folkloristikës zagorite. Në këngët zagorite dalin në pah duke u lidhur me shpirtra të pasur edhe: vonimi i edukuar i gjendjeve tronditëse, për tek ata, që përjetojnë më fuqishëm dhimbjen, për të minimizuar heqjen e siparit të dhimbjes... Shpirti i pasur ka refleksionet në vallet e kënduara, të cilat janë një kompozim i madh, ku “plekset” edhe  aftësia mendore. Ato, që nuk shprehen me tekst, shprehen me lëvizjen e studiuar dhe të ndritshme. Disa nga prurjet në lëmin e hulumtimit të këngës të mësuesit këmbëngulës  Petrit Peçit: ”Fiku i bardhë ndanë lëmit”, “Ç’m’i ke leshtë palë – palë!” , “Mes për mes, baçesë shkova...”, “Dola një ditë nga mali, nga sheshi i sorkadheve...”, “Dal në breg e vështroj fshanë”, “O moj ti, që vete tutje”, “E bukur si trëndafili”, “Kur më shkon sokakut”, “Te guri që buron bleta” , “Në mëngjes, porsa u ngreçë”, “Dola në breg të qershisë”, “Tatëpjetë bregut, kur vije” e tjerë.

“Është larg, e të zënë ethe!”, “Ç'më mbiu një trëndafile...”, “Lule ti, lule  jot ëmë,...”.”Ç'më cimbisi  milingona”, “Dola në cep të baçesë”,  “Bëje dru në përcëllimë” , “Seç vjen lumi turbull –o”,  “Te porta me zavëza“, “Ledhet e kodhelet, o nuse nuri!”, “E hollë si qiparisi”,   “Dil, moj, dil, apo  s'të  lënë ,...” e tjera.

Pasuria folklorike zagorite ka një  jetëgjatësi të madhe, duke kaluar nga lindjet e emocioneve, që nga pasthirrmimet, habitëritë, dëshirimet, lotësitë, lutësitë, shpërthimet, përrallëzimet, baladëzimet, kërkesat jetësore. Ky larmitet e ngjyrim shpirtëror e ka buronjën në gjendjet, gjasitë, transformimet, lëvizjet, ndryshesat, varësitë, në raport me kohërat dhe situatat, gjendjet frymëmarrëse, të cilat shkaktojnë  lëvizje të të kënduarës shpërthyese, të krijuar në një pentagram notësor të çuditshëm melodik, të sjellë në shpërthime të tejtronditura, duke prodhuar Elegjinë e Ikjes dhe të Moskthimit.

              Jo pa qëllim u stacionuam në këtë yllësi të planetit mendimor zagorit, nëpërmjet gjetjeve dhe prurjeve të dy hulumtuesve. Njeriu zagorit me botën e tij të pasur shpalos vlera, të cilat shpërthejnë në një ritual të papërsëritshëm dhe të paimagjinueshëm. Ky shpërthim është urimor dhe ky burim ngjason me  me një ujëvarë, e cila mbledh korda dhe i derdh në një katarakt melodik, madje edhe improvizon pentagrame të pambarimta me nota të habitshme në korda zanore (vokale). Shpërthesat i ngjajnë sytheve që shpërthejnë, por, në dallim nga sythet pemorë që presin pranverën, sythet e krijimtarisë folklorike shpërthejnë gjatë vitit, kohës pa u ganxhuar nga stinët, paçka se ngacmohen nga ato, mjedisi, rrethanat. Takimi, rrokja, pasthirrmimi, gjendjet emocionale, përbetimi, ndjeshmëria tokësore dhe e kupës qiellore me prezencën planetore dhe kostelative, koncertet e cicërimave, elegjimi, vuajtja dramatike, erotika e rrotulluar në një bosht jo statik, por spostues (fillime, tundje - fikje, eklipse ëndrrash, intelekt të dallgëzuar, kënaqësia e krijesës, kënga e mjedisit, kujtesa si një libër mendor i shkruar në parcelat mendimore, divorcimi mendor dhe fizik, trimëria me betim qiellor, amaneti i derdhur me lot, këto e të tjera përbëjnë atë ngacmim gjigand të shpirtit të trazuar zagorit, që ka prodhuar në hojet bletore “këngën lirike dhe epike” dhe kjo e kombinuar me lëvizje të strukturave arkitekturore të këmbëve dhe  të duarve si dhe patetizëm figurativ.

Struktura e ndërtimit të këtyre këngëve të paraqitura, paçka se ç’lloj i përkasin, ka një arkitekturë poetike, e cila të rrëmben, e pajisur po me një dekor të  brendshëm dhe të jashtëm karakteristik, që personifikon, dallon, thur, intrigon bukur, vesh me rekuizitë poetike, duke shmangur rakitizmin, proksilitetin dhe thatësirën.

Këngët dhe vallet e kënduara janë ndërtuar me një stil, i cili u jep frymëmarrje dhe që vendoset me një sakticitet, ku s’ke ç’të zgjedhësh  edhe sikur të duash pa zgjaturina e lulurina të kota. Kjo tregon se sa punohej dhe si daltohej kënga zagorite.

Kujtesa popullore dhe e trevës zagorite ka qenë dhe është befasuese, magjepsëse duke flakur “arteriosklerozën”, humbjen kujtesive. Transmetimi i pasurisë folklorike është realizuar në labirinte trunorë që vetë natyra ka dhuntuar, apo koha i ka përforcuar duke e përforcuar kujtesën. Sipas një kronikani dhe të transmetimit gojor, në trevën e Zagorisë kanë ekzistuar “mendjembajtësit”, të cilët kanë transmetuar pasurinë folklorike. Ekzistonin në çdo grupim, fshat bardët, krijuesit e teksteve të ndiera, që mandej “fshiheshin” me autorësinë “popull”. Qëmtimet, hulumtimet janë pronë të shumë njerëzve të pasionuar në këtë fushë, e cila lindi si domosdoshmëri pasurie ndjenje e transmetimi. Një histori tipike e shkruar me këngë…

Përçapjet për një sistemim të këtij bollëku kualitativ e sasior janë të shumtë.

Por, një kontribut ka dhënë në hulumtimin, mbledhjen e traditave, zakoneve, dokeve edhe mbledhësi i apasionuar Petrit Peçi, i cili,  duke qenë edhe mësues, u veprimua në mbledhjen e këtyre traditave, dokeve dhe zakoneve të trevës, por edhe në mbledhjen e pasurisë së madhe të këngëve, në grumbullimin e fjalëve të urta  e tjerë. Duke qenë i pasionuar, Petriti i kujdesshëmi sistemoi dhe i la trashëgimi për brezat që do të vijnë.

Pa këtë pasuri të hulumtuar të traditës, pa këtë  pasuri folklorike mund të kishte ndoshta dhe asfiksi. Zotësia folklorike krijohet nga një popull filozof dhe inteligjent.  Këtë e dinte mirë edhe Petriti, i cili  iu përvesh me zell vjeljes së kësaj pasurie.

 Stimulimi i qëmtimit edhe në vendet, ku kanë emigruar zagoritët duhet të jetë i zjarrtë.

Shfaqësitë e mendimeve tona për thesarin foklorik dhe pasuria jonë folklorike e parë në mëvetësi tregojnë se jemi superiorë dhe këtë superioritet duhet ta mbajmë e transmetojmë në mënyrë brezive. Është koha që të vrapojmë në korsitë mendimore, si deri më sot, dhe të tjerët, duke mos na arritur, të reflektojnë dhe të na çmojnë për atë kulturim e impuls të madh shpirti që kemi.

Majlinda (Marina) Peçi ka lindur në Gjirokastër, më 20.05.1973. Shkollën fillore dhe atë tetë-vjeçare e kreu në fshatin e saj, Zhej, Zagori  Gjirokastër.

 Qysh atëherë, Majlinda angazhohej në veprimtaritë e ndryshme artistike të shkollës.  Ishte prezantuesja ,këngëtarja dhe recituesja e grupit. Dallohej për hartimet dhe poezitë e bukura të cilat lexoheshin në atë kohë, para shkollës.

Më pas vazhdoi shkollën e mesme në Nivan , Zagori.

Qysh nga viti 1999 jeton bashkë me familjen e saj në Kavallë të Greqisë  dhe nuk rresht së shkruari.

Kohët e fundit, disa nga krijimet e saj janë publikuar jo vetëm në rrjetet sociale, por edhe në revistën “POLEART” të LNPSHA “PEGASI” ALBANIA

”Larg e afër... ”poezi, këngë, ritual  është  i saj i parë .

Lindi në Zhej të krahinës Zagori, Gjirokastër, në vitin 1948. Mbaroi shkollën shtaëvjeçare në Zhej dhe mandej vijoi shkollën pegadogjike  në Vlorë. Pas përfundimit të studimeve të mesme,  vijoi studimet  në Institutin dyvjeçar “Aleksandër Xhuvani”, në Tiranë, fakulteti Gjuhë – Letërsi.

Gjatë kësaj periudhe, falë talentit të tij në përdorim të instrumentave muzikore,  kreu kursin për fizarmonikë pranë Pallatit të Kulturës Tiranë. Pas përfundimit të studimeve   u emërua mësues në shkollën 8 vjeçare në  Suhë, Gjirokastër, në vitin shkollor 1968-1969. Petriti këtu  i dha nxitje veprimtarisë kulturore - artistike   të shkollës  dhe organizatës së  saj  të rinisë. Pas këtij viti shkollor, u transferua në shkollën 8 vjeçare “Pano Xhamballo” në Zhej, ku ushtroi profesionin deri në largimin e tij të parakohshëm  nga jeta, në cilën u shqua si mësues niveli. Gjatë kësaj kohe, përfundoi studimet e larta në Universitetin e Shkodrës, pa shkëputje nga puna.

Po kështu, gjatë kësaj periudhe, ai ndërmori hulumtime, studime për folklorin zagorit, pasi kishte  një pasion  të madh dhe prirje në grumbullimin e  pasurisë folklorike të trevës. Si rrjedhojë e kësaj pune pasionante, ai grumbulloi mjaft pasuri folklorike  si: këngë, bejte, gjëegjëza, përralla, thënie të moçme  e tjerë. Rëndësi e veçantë ishte puna e tij për traditat, doket, zakonet e trevës. Synimi i tij ishte botimi i një libri të veçantë me këtë pasuri, por, ai u largua shpejt nga jeta  dhe disa nga punimet e tij u përdorën pa kriter nga të tjerët. 

Në librin “Larg e afër...”  të vajzës së tij, Majlinda (Marina) Peçi, në shenjë respekti e nderimi të punës së tij  është pasqyruar një pjesë e kësaj pune vitale  të këtij studiuesi e titulluar:  “Ritet, këngët dhe vallet  ceremoniale të dasmës në krahinën e Zagorisë” studim, Zhej 1984, shoqëruar me një përsiaje dinamike.

Do të bëhet çmos që, në të ardhmen,  të gjenden punimet e tij kontributive  dhe t’i ofrohen lexuesve dhe pasionantëve të folklorit, një shërbesë kjo e spikatur kualitative për pasurimin e thesarit zagorit me punimet e të këtij studiuesi.