Fat madhor që Letërsia shqiptare ka një krijues të tillë përmastor … nga Kristaq F. Shabani

KJA FIZIKE E KTHEN NË SHENJTOR TË LETËRSISE SHQIPE DRITËRO AGOLLIN...

BORDI I LNPSHA "PEGASI" ALBANIA E NDJEN PËRMASTINË E THELLË TE HUMBJES SË PATRIARKUT.
AI ISHTE NJË NGA PËRKRAHËSIT E LIDHJES SONE , VEPRIMTARISË SE SAJ , NDAJ LIDHJA I KISHTE AKORDUAR  TITULLIN ME TË LARTË TË SAJ "NDERI I PEGASIT'", QYSH NE VITIN 2005.
NGUSHËLLIMET TONA MË TË SINQERTA FAMILJES DHE GJITHË KRIJUESVE DHE ARTISTËVE SHQIPTARË KUDO, KU NDODHEN...


DRITËRO AGOLLI , ALBANIA
Kompleksiteti i krijimit të këtyre personazheve në veprat e Agollit kanë brenda në shfaqjen para “lexuesve”, “publikut” letrar çudën dhe magjinë e tyre, tragjizmin dhe komedicizitetin, zakonshmërinë dhe madhështinë njerëzore.


Fat madhor që Letërsia shqiptare ka një krijues të tillë përmastor …
nga Kristaq F. Shabani

Dritëro Agolli lindi në Menkulas të Devollit. Filloi shkollimin në vendlindje, mandej vijoi studimet e mesme në gjìmnazin e Gjirokastrës, një shkollë kjo me mjaft tradita dhe me zë në sistemin e atëhershëm të arsimit shqiptar. Vetë qyteti i Gjirokastrës ka qenë dhe është i shquar në lëmin e arsimit dhe të e kulturës . Falë aftësisë së tij iu dha e drejta që studimet e larta për letërsi t’i përfundojë në Petërburg. Edhe kjo ndikoi katërcipërisht në rritjen e hapësirës së dijes dhe njohjes, zgjimit dhe mbushjes me energji pozitive dhe shpalosjes së talentin në fushën letrare. Pas kthimit nga shkollimi, Dritëroi ka punuar shumë kohë gazetar në gazetën e përditshme "Zëri i popullit", dhe ,përsëri falë cilësive të tij, për shumë vjet ka qenë Kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Ai u zgjodh për tridhjetë vjet me radhë deputet në Kuvendin e Shqipërisë, pasi ishte i nevojshëm prezenca e fjalës së tij të mençuruar. Duhet theksuar se krijimtaria e tij letrare është një krijimtari e pasur, kualitative, konkurruese dhe sfera e kësaj veprimtarie është shumëgjinish, madje e spikatur. Ai ka lëvruar gjinitë dhe llojet e ndryshme , duke qenë gjithmonë përfaqësues avagard i ecurisë dhe i kërkimit të së resë në këto fusha. Gjinitë që ka lëvruar: poezi, poema, tregime, novela, romane, drama, skenarë filmash etj. Është fitues i disa çmimeve të mëdha, madje dhe i nderimeve të tjera. Në korpusin e madh të krijimit të tij, duhet të evidentohet se disa prej veprave të tij më të rëndësishme dhe ku është shpalosur aftësia kreative pikante letrare , janë përkthyer në Perëndim e në Lindje. Dritëro Agolli është motivuar si përfaqësues tipik dhe protagonist i botës shkrimore shqiptare i letërsinë shqiptare (vitet '60). Madje, duhet evidentuar katërcipërisht se, ai i dha një vizion të ri këndvështrimit të letërsisë, ndryshesës së përmasës përmbajtësore dhe tematikës së larme të kësaj letërsie, e cila siguroi kështu ardhmërinë. Në veprën e Dritëro Agollit janë prezentë dhe me frymëmarrje personazhe, përfaqësues të njeriut të thjeshtë “hambar” , por me botë të madhe . Ai u shndërrua kështu në “Poeti i Tokës, Dashurisë, shkrimtari i Filozofisë dhe i Dhimbjes njerëzore”. Pra vepra letrare e Dritëro Agollit, krijoi traditën e re të letërsisë shqiptare. Në këtë mënyrë kjo vepër ka brenda krenarinë, dinjitetin e përfaqësimit dhe evidentimin e atij fakti të madh ilustrues se shkrimtarët dhe poetët e mëdhenj nuk e kanë rrjedhën vetëm nga vende të mëdha e gjuhë të mëdha, por edhe nga kombet dhe gjuhët e vogla në përhapje… A s’është poeti Dritëro Agolli një rast i tillë epokal: shkrimtar e poet i madh i një vendi dhe "gjuhe të vogël"? Dritëro Agolli është dhe sot një figurë shumë e dashur dhe e nderuar. Po i tillë, po kaq i dashur është ai edhe për lexuesit në metropolet e kulturës botërore.


Si përfaqësues dinjitoz i brezit të tij letrar, Dritëro Agolli dhe brezi i tij letrar (vitet '60) nuk u paraqitën me ndonjë platformë poetike të re, kjo e diskutuar së gjëri, gjatë gjithë kësaj kohe, në aspekt të rimimit, ritmit , pulsacionit, vargëzimit të lirë pa kornizërime, vargut të rregullt, për "rreptësinë" e krijimit të poezisë, por më shumë spikat përvoja e tij krijuese, se traktatet teorike; kjo bëri që të ndryshohej rrënjësisht tradita në fushën e vjershërimit shqip. Falë aftësisë së tij Dritëro Agolli u shfaq në fushën e interpretimit dhe të kreaturës letrare si një letërsi si një poet e krijues me kërkesa të larta dinjitoze për poezinë. Synimi i tij ishte dallues dhe përkonte te përveçmësia e krijimit , individualiteti, fizionomia e re, ngarkesa e lartë figurative, e cila solli dhe qëndrim të lartë emocionues. Ndaj ne shprehemi se Agolli krijoi një temperament poetik në poezinë e “Unit” , të “Egos” së bukur, duke i dhënë leksionim poezisë “NE”, e cila ishte e shtratëzuar dhe e përcaktuar në rrugëtimin e saj proliks, pa nerv dhe të udhërrëfyer, duke përfituar vetëm rakitizëm, steriotip, zverdhim, proliksitet. Pra në këtë drejtim ai ka meritë të veçantë dhe të padiskutueshme. Modelimi i ri, kërkimi letrar dhe gjuhësor, individualiteti , fizionomia, larg të shkruarës me një modul të përbashkët dhe të drejtuar është një nga spikatëritë agolliane. Në këtë kontekst këndvështrimi, Dritëroi krijoi një model të ri vjershërimi, duke e harmonizuar këtë krijim në tematikë, problematikë si dhe në arkitekturën mjeshtërore letrare, në komunikimin letrar, në dhënien e mesazheve universale të përbashkësisë së krijimit të vlerave. Ai shquhet gjithashtu në kombinimin harmonik të kësaj periudhe me tradicionalizmin kreativ të paraardhësve të mëdhenj të letërsisë shqiptare, duke krijuar kështu një urë ndërlidhëse dhe vijimin e kreaturës së fortë dhe të spikatur, por dhe duke vënë “gurë” sprove në ardhmërinë letrare të Kombit… Është një evoluim i bukur, mendjemprehtë, sidomos dhe në etikën e komunikimit letrar, në aspektin e thjeshtësisë, të kuptueshmërisë, të harmonisë të binomit krijues – lexues . Ky është një model , nga i cili duhet të merret përvoja dhe gjithmonë është i hapur për eksperimentim. Kjo thjeshtësi dhe ndjeshmëri poetike, kurrë nuk cënoi kreaturën poetike , por e përforcoi, pasi krijuesi Agolli dhe elita e brezit të tij synuan edhe për “veshjen” poetike, për “rekuizitën artistike të menduar dhe kualitative. Të njëjtin qëndrim mbajti kreatura në prozë e Agollit, pra të njëjtat tendenca, synime të menduar, të cilët u përshfaqën në korpusin e tij në këtë gjini, apo lëmë letrar. Edhe në këtë gjini ai vuri në “podium” praninë e risisë, një strukturë të re të narracionit, të imazhit , të kombinativitetit, të prezencës së galerisë të gdhendjes së personazheve interpretues në vepër. Kompleksiteti i krijimit të këtyre personazheve në veprat e Agollit kanë brenda në shfaqjen para “lexuesve”, “publikut” letrar çudën dhe magjinë e tyre, tragjizmin dhe komedicizitetin, zakonshmërinë dhe madhështinë njerëzore. Në aspektin e fjalësit, Dritëro Agolli përmastoi në veprën e tij pasurinë dhe emoncionalitetin, filozofinë, shprehësinë e frazës burimore të popullit. Kjo mënyrë këndvështrimi dhe trajtese realizoi synimin: kontaktin me të, dhe udhëtimin leximor në këtë vepër, ndër më të lexuarën sot në trojet shqiptare.
Fizionomia e Dritëro Agollit në kompleks përmbledh një mori kreative dhe veprimore në shumë fusha :
Shkrimtar, publicist, veprimtar shoqëror, anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë.
Edhe sot fjala e Agollit është fjalë e mençur, e pritshme, e dëgjueshme dhe orientuese në zbërthesën e proceseve dhe fenomeneve të plurimendimit, element këto kryefjalë që Agolli i ka pasur që në nisjen e rrugëtimit të tij kreativ…. Jo më kot atë e kanë motivuar bukur ”Patriark”.
Ai është vlerësues dhe ne jemi vlerësues maksimalë të tij në kompleks…
Veprat: “Në rrugë dolla” 1958 , “Hapat e mia në asphalt” 1961 , “Zhurma e erërave të dikurshme” 1964,
“Shtigje malesh dhe trotuare” 1965 , “Mesditë” 1968 , “Komisari Memo” roman, 1969 ,”Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo” roman 1973 , “Nënë Shqipëri” 1974, “Njeriu me top” 1975 , “Fjala gdhend gurin” 1977 ,”Trëndafili në gotë” roman 1980, “Fytyra e dytë” dramë , “Mosha e bardhë” dramë, “Udhëtoj i menduar” 1985 , “Njeriu i mirë qe ben seks” tregime, “Kalorësi lakuriq” roman.
Dritëro Agolli (born 1931) is an Albanian poet, writer, politician, and former president of the defunct Albanian League of Writers and Artists. He studied in Leningrad in the Soviet Union and wrote primarily poetry, but also short stories, essays, plays, and novels. He was head of the Albanian League of Writers and Artists from the purge of Fadil Paçrami and Todi Lubonja at the Fourth Plenary Session of the Albanian Party of Labour from 1973 until 1992.


Agolli was born to a peasant family in Menkulas in the Devoll District near Korça and finished high school in Gjirokastra in 1952. He later continued his studies at the Faculty of Arts of the University of Leningrad and took up journalism upon his return to Albania, working for the daily newspaper Zëri i Popullit (English: The People’s Voice) for fifteen years. Agolli was also a deputy in the Albanian Parliament.


Beginnings as a poet
Agolli first attained success as a poet. His early verse collections I went out on the street (Albanian: Në rrugë dolla, Tirana 1958), My steps on the pavement (Albanian: Hapat e mija në asfalt, Tirana 1961), and Mountain paths and sidewalks (Albanian: Shtigje malesh dhe trotuare, Tirana 1965), introduced him to the reading public as a sincere and gifted lyric poet of the soil who already demonstrated masterful verse technique. An attachment to his roots came to form the basis of his poetic credo.


Prose attempts
As a prose writer, Agolli first made a name for himself with the novel Commissar Memo (Albanian: Komisari Memo, Tirana 1970), translated in English as The bronze bust, Tirana 1975 originally conceived as a short story.
Agolli’s second novel, The man with the cannon (Albanian: Njeriu me top, Tirana 1975) translated into English in 1983, takes up the partisan theme from a different angle and with a somewhat more subtle approach.
After these two novels of partisan heroism, Agolli produced also some interesting work, his satirical Splendour and fall of comrade Zylo (Albanian: Shkëlqimi dhe rënja e shokut Zylo, Tirana 1973), which has proved to be his claim to fame. Comrade Zylo is the epitome of the well-meaning but incompetent apparatchik, a director of an obscure government cultural affairs department. His pathetic vanity, his quixotic fervour, his grotesque public behaviour, in short his splendour and fall, are all recorded in ironic detail by his hard-working and more astute subordinate and friend Demkë who serves as a neutral observer. Comrade Zylo is a universal figure, a character to be found in any society or age, and critics have been quick to draw parallels ranging from Daniel Defoe and Nikolay Gogol’s Revizor to Franz Kafka and Milan Kundera's Zert. But it is doubtless the Eastern European reader who will best appreciate all the subtleties of the novel. Splendour and fall of comrade Zylo first appeared in 1972 in the Tirana satirical journal Hosteni (English: The goad) and was published the following year in a monograph form.
All in all, Agolli’s strength in prose lies in the short story rather than in the novel. Sixteen of his short stories were published in English in the volume: Short stories, Tirana 1985.


One early collection of tales, the 213-page The noise of winds of the past (Albanian: Zhurma e ererave të dikurshme, Tirana 1964), had the distinction of being banned and ‘turned into cardboard.’ The author was accused of Soviet revisionism at a time when the party had called for more Maoist revolutionary concepts in literature and greater devotion to the working masses.


Prolific through the 1990s
Dritëro Agolli has been a prolific writer throughout the 1990s, a rare voice of humanity and sincerity in Albanian letters. He has been exceptionally productive in recent years, with numerous well-received verse collections: The time beggar (Albanian: Lypësi i kohës, Tirana 1995), The spirit of our forefathers (Albanian: Shpirti i gjyshërve, Tirana 1996), The strange man approaches (Albanian: Vjen njeriu i çuditshëm, Tirana 1996), Ballad for my father and myself (Albanian: Baladë për tim atë dhe për vete, Tirana 1997), Midnight notebook (Albanian: Fletorka e mesnatës, Tirana 1998), and The distant bell (Albanian: Kambana e largët, Tirana 1998). Among recent volumes of prose are: the short story collection Insane people (Albanian: Njerëz të krisur, Tirana 1995); The naked horseman (Albanian: Kalorësi lakuriq, Tirana 1996), and The devil’s box (Albanian: Arka e djallit, Tirana 1997).


Agolli delights in earthy rhymes and unusual figures of speech. His fresh, clear and direct verse, coloured with the warm foaming milk of brown cows in the agricultural co-operatives, with ears of ripening corn in the Devoll valley and with the dark furrows of tilled soil, has lost none of the bucolic focus which remained the poet’s strength, and one which he cultivates consciously. Over the years, Agolli has advanced and managed to remain true to himself and to his readers despite the vicissitudes of public life. In the volume The belated pilgrim (Albanian: Pelegrini i vonuar, Tirana 1993), his first book ever written without an eye to the invisible censor, we encounter a new chapter: not only in the life of the poet, but also in the struggle of his people for survival. Agolli confesses in a postscript: "For poets of my generation, an age of disappointments and dilemmas has dawned, an age in which to re-evaluate what we produced, without forgetting or denying those fair and humane values we brought forth. But the fortress of ideas and ideals which we believed in, some of us completely, others partially, has all but collapsed, and in its walls burn the fires of our dreams. Those fires have awakened a different type of verse..."


Though Agolli was a leading figure in the communist nomenclature, he remained a highly respected pillar of public and literary life after the fall of the dictatorship, and is still one the most widely read authors in Albania. In the early 1990s, he was active for several years as a member of parliament for the Socialist Party of Albania. He also founded his own Dritëro Publishing Company by means of which he has been able to publish many new volumes of prose and poetry, and make a major impact on literary and intellectual life in the country.
Endërr e Prerë


1.
Mos vdis, se pas shirave arën e mbushi bari,
ka rënë në ullishte mizë e ullirit.
hardhia duhet spërkatur shpejt me gurkali
dhe ende s'ka dalë nga plisi kërcelli i misrit,
ne endërronim të bënim një anije,
kurkush s'e mendonte me ç'dru do ta ngrinim,
kishim ndërmend ta ndërtonim me degë hardhie
dhe vela t’i vinim.


Bodrumet e saj t'i mbushnim me poçe me verë
dhe të lundronim në ishujt e Havajës;
ta pinim verën me vajzat e ishujve në Belvedere,
zezaku të bënte fresk me fletën e palmes.


2.
Mos vdis se kalit i ra në vrapim një patkua,
dhe nisi ta ngrejë nga dhimbja këmbën e parë;
kërkojmë patkonj e s'na jep njeri hua,
s'e gjejme as nallbanin e marrë.


Ne ëndërronim të shkonim në hipodrome,
në vende të lumtura, ku munden me kuaj,
tani dhe kali çalon e s'na ha as barin e njomë;
me sy. si gota, na sheh si të huaj...


3.
Mos vdis, se dielli në oborr e ka shtruar sofrën e madhe,
dhe presim të vijnë vajzat të gjitha,
të gjitha ato që t’i u thoshje "sorkadheve",
kur grisnin fustanet në driza.


4.
Mos vdis në dhomën e heshtur i shtrirë
është turp kaq shpejt të rrish e të vdesësh!
Ne ëndërronim një vdekje më të mirë:
duke vdekur, fytyrat tona t’i shihnim në pikën e vesës.






In the Ancient City
The two of us stroll through the ancient city,
With its many windows and orchards,
From every window we hear a ballad,
From every portal we hear a poem.
Can you feel the sound of verse?
It comes with a warm breeze from the city's ancient past,
It comes from the mouths of statues sleeping under the doorsteps,
And under the roots of vines hanging from the trellises.
Had you come two thousand years ago,
The ancient sculptors
Would have fashioned you in Alpine marble
And you would have slept under the foundations of a doorway,
Undiscovered for a long time,
And I would have arrived two thousand years later
To discover you and carry you off in marble to the Art Gallery...
Don't laugh!
That is certainly the way it would have happened.
How fortunate it is that you were not born two thousand years ago
And that we could now meet.
In my arms you will be warmer
Than as a statue in the gallery.
First Nostalgia
'You who leave your first hearth,
Do you know that it burns with
fiery nostalgia?'


On the boulevard I stop for a moment in silence
In front of my old apartment building.
There is light in the windows
Where someone else now lives happily.


Greetings, brother, I say to myself,
Looking in the window from afar,
From the trees along the pavement a leaf
Falls onto the collar of my jacket.


So many years I lived there in peace and in excitement,
Where the lights are shining in the windows tonight.
I wrote many poems and articles,
Got married and raised children.


How many sleepless nights I spent
Pondering over my notes and books,
And entertaining friends who arrived at the door,
Entertaining them leisurely and hospitably.


And my friends - wise, noisy, audacious,
Read whatever I had written
With pleasure or turning up their noses,
Saying, 'We expect real verse!'


And who knows how often with them
I took to the roads of Albania!
To hell with the kitchen, cups and saucers and spoons,
Let us look for verse together on our way!


And again with books and notes
I returned to that small apartment,
With my trousers full of burrs,
And juniper needles in my hair...


On the boulevard I stop and light a cigarette
In front of my old apartment building.
The glow in the windows burns with a first nostalgia
That can never be transferred elsewhere.

Këtu s'do jem


Këtu s'do jem, do jem larguar,
Në tokë i tretur si të tjerët,
Në kafenenë e preferuar,
Nuk do më shohin kamarieret.


Dhe nëpër udhët, ku kam ecur
S'do ndihet kolla ime e thatë,
Mbi varrin tim do të rrijë i heshtur,
Një qipariz, si murg i ngratë.


Ti do trishtohesh atëherë,
Se s'do më kesh në dhomë të gjallë
Dhe kur në xham të fryjë erë,
Do të qash me erën dalëngadalë.


Por, kur të jesh mërzitur shumë,
Në raft të librave kërkomë,
Aty do të jem i fshehur unë,
Në ndonjë fjalë a ndonjë shkronjë.


Mjafton që librin pak ta heqësh,
Dhe unë do të zbres do të vi pranë teje,
Ti, si dikur, me mall do të qeshësh
Si një blerim pas një rrëkeje.




Heshtja


Cigaria u dogj gjer në fund,
Mbi tryezë gjumi më mori,
Në xham era perdet i tund,
Dhe hesht korridori.


Me kokë në tryezë të flesh,
Të shohësh ëndrra të blerta,
Sa ndot!...Të zgjohesh e prapë të gjesh,
Në qoshe të vjellat e lëna nga jeta.


Marre nga Antologjia Poetike Universale "KORSI E HAPUR" (OPEN LANE) 4 e LIDHJES NDERKOMBETARE TE POETEVE, SHKRIMTAREVE DHE ARTISTEVE" PEGASI" ALBANIA

kORRIGJIMNE TITULL LART IKJA FIZIKE E KTHEN NË SHENJTOR TË LETËRSISE SHQIPE DRITËRO AGOLLIN...