Posrmortium Lamtumirë Profesor Xhuzepe Gradilone (1925 - 2020) Nga Prof. dr. Begzad Baliu

Lamtumirë Profesor Xhuzepe Gradilone (1925 - 2020)

Nga Prof. dr. Begzad Baliu

         Albanologjia sot mbeti edhe pa njërin nga personalitetet më të shquara të saj, Profesorin Xhuzepe Gradilone (Giuseppe Gradilone), puna dhe mendimi i të cilit e kanë përshkuar atë për më shumë se shtatë dekada. I lindur në Shën-Mitër, ku kreu edhe liceun e Kolegjit të Shën Adrianit, ai na e kujton hapësirën arbërore të personaliteteve më të shquara të Rilindjes Kombëtare, por ai më tej nuk do të mbetet vjershëtori idealist, do të bëhet shpejt filologu klasik dhe lektori e profesori i Universitetit “La Sapiensa” të Romës, si dhe drejtuesi i katedrës së gjuhës shqipe e Institutit të Studimeve Shqiptare. Duke qenë personalitet i madh me formim prej filologu e me kompetencë prej mësimdhënësi dhe shkencëtari, ai gjatë gjithë jetës së tij i bashkoi ato: veprën edukative të tij me veprën shkencore të përlindjes së letërsisë arbëreshe e dorëshkrimeve të saj në përgjithësi.
Gjatë një jete të tërë ai na la shumë vepra themelësisht të rëndësishme për filologjinë shqiptare, për të cilat sigurisht një ditë do të shkruajmë gjerësisht, po në këtë rast po theksojmë një nga ato vepra të tij, që në kontekst ka edhe një vlerësim për Profesor Jup Kastratin.
Vepra e parë e Xhyzepe Gradilones është botimi filologjik i veprës së Jeronim de Radës I canti di Milosao (Këngët e Milosaos), (Firencë, 1965), por më parë se sa ta botonte këtë vepër Gradilone kishte bërë një vlerësim për po të njëjtën vepër, e cila ishte botuar në Tiranë nga Profesor Jup Kastrati më 1956.

Në të vërtetë studiuesi i njohur i lagjes së arbëreshëve Xhyzepe Gradilone, në studimin e tij “Canti di Milosao di Gradilione de Rada”, veprën e De Radës përgatitur nga Jup Kastrati, e theksonte katër herë:
- herën e parë, njoftonte për botimin e versionit të dytë të De Radës “Këngë të Milosaut”, Tiranë, më 1956;
- herën e dyti, theksonte: “Il Kastrati nella sua recente edizione del “Milosao” conserva sia le doppie vocali che le doppio cononanti e l’accento acuto, con evidente svantaggio per una esatta lettura dell’opera” (108);
- herën e tretë, veçonte dukuritë fonetike të transliterimit të veprës: “Qui il Kastrati dimostra di non avare inteso il fenomeno fonetico e qindi i correspondenti segni grafici del De Rada per cui, ce parer suo, gh =gh e g=g; come conseguenca egli interpreta erroneamente come velare tende k il gc (gk), usato invece del De Rada nella prima edizione (sostituito nella sekonda e senza da gch) con valore di velare media g (che chiama guturale rafforzata in “Fiàmuri Arbërit” per distinguerla appunto da quella derivata dalla li)” (110); dhe
- herën e katërt, shqyrtonte çështjet që kishin të bënin me alfabetin: “Fino a questo puno si é parlato generalmento dell’alfabeto della prima adezione, il quale però subisce nelle successive dei mutamenti, per cui si avvicina di più all’alfabeto di Manastiri. Il Kastrati li ha trascurati, tenendo presonte soltante qullo della prima edizione” (112).